Sinds begin april zijn de bijzondere collecties van de Zeeuwse Bibliotheek verrijkt met de aanschaf van een handgeschreven Koran uit het jaar 1849. Het is een fraai exemplaar van 21 cm hoog, waarvan alle 606 pagina’s met gekleurde verf versierd zijn. Er werden al diverse Arabische handschriften in de kluis bewaard, maar het hoofdwerk van de Arabische literatuur, de Koran, ontbrak nog.
Er staat een keurig en kleurig colofon achterin het boek. Dit vermeldt de naam van de kopiist: ene eerwaarde Muhammad al-Hilmî. De datering is van het jaar 1265 volgens de islamitische jaartelling, wat overeenkomt met de jaren 1848-1849 volgens de christelijke jaartelling. Plaats van handeling was het district Çal in de provincie Denizli, een gebied in het zuidwesten van Turkije. Dit stond in de klassieke oudheid bekend onder de naam Laodicea. De conservator oosterse handschriften op de universiteitsbibliotheek van Leiden wist ons te vertellen, dat deze vorm van de schrijfstijl naskh destijds in Turkije gebruikelijk was. Het papier is waarschijnlijk Europees, ingesmeerd met stijfsel en daarna sterk gepolijst met een steen. Het is een gaaf exemplaar, maar heeft wel wat van vocht te lijden gehad.
Koran: het slot en colofon
Het heilige boek van de moslims wordt altijd met veel zorg en liefde vervaardigd. De tekst dient altijd in het Arabisch te zijn (ook al spreekt men dat in Turkije heel weinig), omdat moslims geloven dat Allah de tekst in die taal aan de profeet Mohammed geopenbaard heeft. De nette schrijfletters in ons exemplaar zijn amper van drukletters te onderscheiden, maar inktvlekken verraden dat het wel degelijk om een handschrift gaat. Iedere pagina wordt omkaderd door een rand in goudverf. De afzonderlijke verzen worden van elkaar gescheiden door dikke punten, eveneens in goudverf.
Ook de titel van iedere soera (hoofdstuk) bestaat uit witte letters in een band van goudverf. De totale Koran bevat ongeveer zoveel tekst als het nieuwe testament. De 114 hoofdstukken zijn van verschillende lengte. Daarnaast is de Koran verdeeld in dertig onderdelen. Een hulpmiddel wanneer men de volledige Koran achtereen wil oplezen. Dit gebeurt onder andere bij sterfgevallen. Die dertig delen zijn in ons exemplaar gemarkeerd door versieringen in diverse kleuren. Ze markeren de tekst precies om de twintig bladzijden. Deze onderverdeling loopt dwars door de verdeling in soera’s heen.
Hoogtepunt van iedere Koran bestaat altijd uit de eerste twee pagina’s. Die zijn steevast het meest uitbundig en kleurrijk versierd. Op de eerste pagina (rechts!) staat de eerste soera, een kort gebed dat iedere moslim uit het hoofd kent. De tweede pagina (links) is het begin van de veel langere tweede soera, genaamd ‘De Koe’, omdat er halverwege het hoofdstuk terloops een genoemd wordt. Ook in ons exemplaar vormen de eerste twee bladzijden het absolute hoogtepunt.
Koran: openingspagina’s
Hoe het boek in Nederland gekomen is, staat er niet in. Destijds aangekocht door een handelaar in het nabijgelegen Smyrna? Of pas kort geleden opgekocht door een toerist? Het is wel duidelijk dat de vorige eigenaar er zorg voor gedragen heeft, want een aantal beschadigde pagina’s is gerestaureerd. Er zit een nieuwe stevige band omheen, maar het oorspronkelijke dunne lederen omslag is daar wel in verwerkt. Het boek is uiteindelijk in Utrecht op een veiling aangeboden, en daar heeft de Zeeuwse Bibliotheek het voor een zeer redelijk bedrag kunnen bemachtigen.
Het lag voor de hand dat ik als afgestudeerd arabist op zoek zou gaan naar een dergelijke aanwinst. Ik heb pas sinds 1 januari dit jaar beschikking over het – weliswaar bescheiden- budget antiquarische aanschaf. Dat ik mijn eerste grote slag al binnen de eerste vier maanden zou slaan, had ik ook niet verwacht. Meteen hebben we een voorwerp in huis dat het goed zal doen bij tentoonstellingen en presentaties.
In de 18e en 19e eeuw hielden leden van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen in den vreemde zich bezig met het verzamelen van rariteiten. Vervolgens brachten zij die onder in de collectie van het Genootschap. Zo kwamen volkenkundige voorwerpen, maar ook exotische handschriften naar Middelburg. In deze lijn past ook de verrijking van de bijzondere Zeeuwse collecties met dit Koranmanuscript. Immers, een Zeeuwse handelsreiziger of onderzoeker had het ook goed in het 19e eeuwse Ottomaanse Rijk aan kunnen schaffen. De Zeeuwse Bibliotheek staat met een handgeschreven Koran keurig in de rij met andere, grote Nederlandse en buitenlandse bibliotheken.
Marinus Bierens, Conservator bijzondere collecties
Dat komt omdat in die kast op dit moment wel hele mooie drukwerken uitgestald zijn. Geen gewone boeken, maar kleurrijke werken waarbij je kunt zien dat er veel aandacht is geschonken aan vormgeving, papier, band, typografie en lettertype. Bovendien zijn er maar enkele van gemaakt. Dat zijn de bibliofiele drukwerken.
Recept: ansjovis met champignons en pijnboompitten
Reken voor ieder 8 á 10 verse ansjovisjes. Maak ze schoon, mes achter de kop, half insnijden en met een lichte ruk kop en ingewande n wegtrekken; buik opensnijden en de graat eruit. Misschien kun je schoongemaakte kopen. Spoel de visjes onder de koude kraan af en dep ze droog. Haal ze door wat bloem waaraan je peper en zout (of eigen kruiden naar smaak) hebt toegevoegd. Bak ze kort, elke kant 2 minuten, in de olijfolie is het het lekkerst.
De champignons voor ieder 1 á 2 ons in plakjes gesneden, met wat knoflook naar smaak in de olie (niet te royaal) bakken tot het vocht bijna verdampt is. Een hand pijnboompitten erbij en samen verder bakken tot het geheel er lichtbruin uitziet. Voeg wat zout en (verse) peterselie toe. Serveer er rijst, brood of in plakjes gesneden aardappel bij.
