Archief van augustus 2013

Dagboek van een geniale Zeeuw

woensdag, 21 augustus 2013

Een goede koop hoeft niet duur te zijn. Voor het luttele bedrag van een halve gulden kocht de Provinciale Bibliotheek Middelburg in 1878 een bundel zeventiende-eeuwse aantekeningen. Reden hiervoor was dat de aantekeningen afkomstig waren van een Zeeuw.

Pas in 1905 ontdekte de jonge wis- en natuurkunde student Cornelis de Waard de werkelijke waarde van het manuscript. Hij wist het al snel te identificeren als het verloren gewaande handschrift van de internationaal vermaarde Zeeuwse natuuronderzoeker Isaac Beeckman (1588-1637).

 

beeckman

Journaal van Beeckman (Beeldbank Zeeland/Zeeuwse Bibliotheek)

 

Bombardement

Cornelis de Waard begon in 1939 met de publicatie van een gedrukte versie van het manuscript: “Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634”. Hiermee heeft hij in feite diens gedachtengoed gered. Tijdens het bombardement van Middelburg in de tweede wereldoorlog, raakte het origineel namelijk zwaar beschadigd. Na restauratiewerkzaamheden wordt het nu echter goed geconserveerd in de kluis van de Zeeuwse Bibliotheek.

microscoop.jpg

Afbeelding van een microscoop

 

Kaarsenmaker/buizenlegger

In 1588 werd Isaac Beeckman in een huis aan de Beestenmarkt in Middelburg geboren. Hij was de zoon van Abraham Beeckman, kaarsenmaker van beroep, maar tevens werkzaam als leidinglegger en –reparateur in brouwerijen en huizen van particulieren. In eerste instantie trad Isaac in de voetsporen van zijn vader. Hij maakte kaarsen, en ontpopte zich als inventief constructeur van  waterleidingen en speelse fonteinen. Zijn journaal bevat allerhande beschouwingen over het verbeteren van leidingsystemen en pompen, maar ook over het gedrag van vloeistoffen en aanpassingen van het kaarsenmaakproces. Met die kaarsen voerde hij ook weer experimenten uit. Zo constateerde hij dat een deur doorboord kon worden met een afgeschoten kaarsstomp.

 

huis

Links het woonhuis van Isaac Beeckman te Middelburg (Beeldbank Zeeland/Zeeuwse Bibliotheek)

 

Deeltjestheorie

Naast een opleiding als predikant, volgde Beeckman tevens studies op het gebied van letterkunde, geneeskunde en natuurwetenschappen. Dat was in die tijd niet ongewoon. Destijds, in de renaissance, was men van mening dat een mens zich op vele gebieden moest bekwamen, zowel lichamelijk en mentaal, als spiritueel. Een dergelijk mens heette homo universalis. Zo was Isaac Beeckman arts, predikant, filosoof en ambachtsman. Ook blijkt hij een innovatief wetenschappelijk theoreticus te zijn geweest. De door hem bedachte deeltjestheorie is in wezen een voorproefje van de huidige atoomtheorie, waarin atomen de bouwstenen zijn van materie (moleculen).

Volgens Beeckman waren alle objecten en levende wezens, maar ook geluiden en licht, opgebouwd uit deeltjes: homogenea physica. Deze homogenea bestaan uit verschillende combinaties van atomen van de vier elementen: lucht, aarde, water en vuur. De diepgelovige Beeckman zag in de vorm van deze atomen de voorzienigheid Gods weerspiegeld.

 

Descartes

In 1618 raakte Isaac Beeckman bevriend met de jonge student René Descartes, die destijds diende in het leger van Maurits van Oranje. Samen met Descartes ontwikkelde hij een nieuwe natuurfilosofie: het mechanistisch wereldbeeld. Beeckman stimuleerde Descartes ook om de draad van zijn leven weer op te pakken, en zich weer te gaan verdiepen in wiskunde en filosofie. Descartes was hem hiervoor dankbaar. Op 3 april 1619 schreef hij aan Beeckman:

“U bent namelijk inderdaad de enige die een lui iemand als mij in beweging hebt gebracht, de geleerdheid die al bijna uit het geheugen geglipt was weer hebt opgeroepen, en het verstand dat van ernstige bezigheden afgedwaald was naar iets beters hebt teruggebracht”.

 

descartes

René Descartes

 

Ledigheid

Beeckman wist Descartes uit zijn ledigheid te halen, maar was daar zelf ook niet afkerig van. Zijn wetenschappelijke teksten worden regelmatig onderbroken door lichtvoetige overpeinzingen als:

“Vijf of zes jaar van mijn leven, in het bijzonder toen ik in Zierikzee was, had ik nooit spijt van verloren uren, en vond ik het niet erg als ik niet gestudeerd had hoewel ik had kunnen studeren. De reden was omdat ik toen meende dat ik klaar was met mijn studie, en ik dacht niet aan enige verdere wetenschappelijke vorming. Deze manier van leven is hier op Aarde verreweg de gelukkigste, waarop de filosofen zich zouden moeten voorbereiden. Ik hoop die terug te krijgen zodra ik voor mijn gevoel bedreven ben in de geneeskunde. We moeten immers moeite doen om niet altijd moeite te hebben; ten slotte moeten we studeren wanneer we er zin in hebben, en nietsdoen zonder spijt wanneer we zin hebben in nietsdoen. “

 

duikbootstudie

Studie van een duikboot

 

Weerberichten

Menig verloren uur heeft Beeckman besteed aan het schouwen van de hemel. Zijn dagboeken van zijn verblijf in Zierikzee bevatten dagelijkse aantekeningen over bewolking en windrichting. Zo was er onder andere sprake van “soeten dan wel sterckachtige wind, die op 30 november 1612 echter zo sterck en geweldich was datter sommighe schepen van vergaen sijn”. De temperatuur voelde “kautachtlich, middelmatich, dan wel fraey” aan.

Over de barre winter van december 1607-februari 1608 schreef hij: “dat bij menschengedencken sulc een vorst niet gesien en was. Men kon over ijs van Harlingen naar Amsterdam lopen.”

De weerkundige aantekeningen in de dagboeken van Beeckman bleken van grote waarde te zijn voor het klimaatonderzoek door het KNMI.

 

Lenzen en telescopie

Uit Beeckmans aantekeningen spreekt ook een grote passie voor het slijpen van lenzen. Hij wilde graag zelf een telescoop maken gelijk aan die van Galileo Galilei. Het viel hem echter zwaar om een goeie lens te fabriceren. In zijn journaal doet hij uitgebreid verslag van zelfbedachte verbeteringen in zijn slijptechniek. Tegelijkertijd was hij bij diverse brillenslijpers in de leer, onder andere bij de Middelburgse Johannes Sachariassen. In zijn journaal merkt hij op dat diens vader, de brillenmaker Sacharius Janssen in 1604 de eerste “verrekycker” maakte. Die opmerking zorgde voor opschudding in wetenschappelijke kringen. Eertijds ging men er unaniem vanuit dat de Middelburgse brillenmaker Hans Lipperhey de telescoop had uitgevonden. Deze had hiervoor in 1608 octrooi aangevraagd. De opmerking van Beeckman bracht vertwijfeling. Jarenlang hebben wetenschappers elkaar betwist over aan wie nu de eer moest toekomen. Het was een feit dat beide potentiële uitvinders vrijwel buren waren van elkaar en de één wellicht de kunst van de ander had afgekeken. Na jaren discussie is de knoop in het voordeel van Lipperhey doorgehakt: hij wist als eerste een diafragma toe te passen in de telescoop.

 

polijsten

Polijsten van een bekken voor het slijpen van lenzen

 

Boekpresentatie

In 1983 verscheen het proefschrift “Isaac Beeckman (1588-1637) en de mechanisering van het wereldbeeld” van de hand van Klaas van Berkel. Het boek bevat een uitgebreide beschrijving van het leven van Isaac Beeckman en diens betekenis voor de cultuurgeschiedenis.

Inmiddels heeft de wetenschapsgeschiedenis voor nieuwe inzichten gezorgd, waardoor de tekst van het boek diende te worden herzien. Klaas van Berkel, heden ten dage hoogleraar Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, zal op donderdag 26 september 2013 in de Zeeuwse Bibliotheek de nieuwe uitgave van zijn boek presenteren. Hierbij zal het eerste exemplaar overhandigd worden aan Commissaris van de Koning Han Polman.  Rondom de presentatie zullen tevens lezingen gehouden worden door Huib Zuidervaart, onderzoeker Huygens/ING instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, en door Floris Cohen, hoogleraar vergelijkende geschiedenis van de natuurwetenschap aan de Universiteit Utrecht. Zo zal die middag een beeld geschetst worden van het wetenschappelijke leven in Zeeland in de vroege zeventiende eeuw, en tevens de rol die Isaac Beeckman heeft gespeeld in de radicale vernieuwing van de wetenschap in die tijd.

Belangstellenden zijn van harte welkom. Meer informatie in de uitnodiging.

 uitnodigingbeeckman


Anne-Marie van Houtert-Ponssen, vakreferent

Strand, onderwatersport en afval

woensdag, 14 augustus 2013

Deze zomer zijn de stranden druk bezocht door vele toeristen en inwoners. Ook de Oosterschelde, het Veerse Meer en de Grevelingen zijn door snorkelaars en duikers uit de hele wereld verkend. Maar ook zeilers, hengelaars en beroepsvaart gebruiken de wateren om ons heen.

We willen met zijn allen blijven genieten van strand, zee, rivieren en meren. Dan moeten we daar ook iets aan doen! Hieronder tref je een aantal suggesties aan die bijdragen aan een plezierig strandbezoek en onderwaterbelevenissen.

Afval op het strand en de zeebodem

Als strandbezoeker heb je er vast wel eens last van: zwerfvuil. De hoeveelheid rondzwervend afval in zee is een steeds groter probleem voor mens en dier. Vereniging Kust & Zee voert campagne voor een gezonde zee en zet zich in voor een zee zonder zwerfvuil.

In Plastic soep lees je interviews en beschouwingen over het probleem dat plastic afval zich ophoopt in de oceanen en zo in de kringloop terechtkomt.

Fotowedstrijd ‘Zee zonder zwerfvuil’

Help mee het strand schoon te maken en breng zwerfvuil in beeld! Win een surfexperience met overnachting in een beachhostel voor twee personen in Scheveningen. Lees verder op de website van Kust & Zee.

Ja natuurlijk

Maarten VandenEynde en anderen exposeren in het GEM in Den Haag met de beeldende kunst manifestatie. Ja Natuurlijk wordt wegens succes met een week verlengd tot en met 25 augustus. Prikkelende kunstwerken van meer dan 80 internationale kunstenaars staan in het GEM/Fotomuseum en buiten in en rondom de tuin van het Gemeentemuseum. Met als trekpleister het vergeten stukje duinbos waar menig kunstwerk dienst doet als bruggenbouwer tussen mens en natuur. Daarmee is Ja Natuurlijk geschikt voor een bezoek tijdens zonnige én druilerige zomerdagen.

afvalkunst

Afvalkunst

Bron: http://www.plasticreef.com/?p=509

Europese videowedstrijd

Scholen en jeugdgroepen kunnen vanaf september 2013 meedoen aan een videowedstrijd. In een korte video moeten zij op een verrassende manier duidelijk maken wat het probleem is en waarom zwerfvuil aangepakt moet worden. Meedoen?

http://www.marlisco.eu/video-contest.nl.html

MyBeach CleanUp
MyBeach is een speciale zone op het strand, grenzend aan een strandpaviljoen. Strandbezoekers houden hier zelf het strand schoon. Het stukje strand is te herkennen aan opvallende materialen, zoals informatieborden, beachflags, prullenbakken en afvalzakjes. Gedurende het strandseizoen vinden er speciale activiteiten plaats, zoals een opruimactie van afval aan de hand van de Strandscanner app. Dit initiatief is gestart in Zeeuws-Vlaanderen. Meedoen kan nog tot en met 23 augustus. Dan is de laatste etappe op Ameland.

http://www.mybeach.info/cleanup-challenge/etappes/

Duik de Noordzee schoon
Sportduikers die graag hun hobby wrakduiken willen uitoefenen én een bijdrage willen leveren aan een beter leefmilieu op wrakken, kunnen actief bij dragen aan deze doelstellingen. Stichting Duik De Noordzee Schoon informeert daarnaast over de cultuurhistorische en biologische aspecten van de wrakken op de bodem van de Noordzee en over de gevaren van verspeeld vistuig dat massaal op deze wrakken is achtergebleven. Meer weten?

http://www.duikdenoordzeeschoon.nl/

Wrakken: schatkamers van de Noordzee” is een boek met DVD over dit project waarbij achtergebleven visnetten en vislijnen van scheepswrakken worden verwijderd, zodat zeedieren niet vast komen te zitten.

Kunst op de zeebodem

Jason deCaires Taylor laat sculpturen op de zeebodem zakken die al gauw door zeebewoners worden overgenomen. In 2006 heeft hij 2 onderwatermusea geopend: in de Caraïben en bij Mexico (Cancun/Isla MUJERES) op 8 meter diepte.

onderwaterkunstThe listener, een beeld in het onderwatermuseum
Bron:
http://www.designboom.com/art/underwater-eco-sculptures-by-jason-decaires-taylor/

 

Adriënne Withagen, Informatiespecialist

 

‘Niets is wat niet goddelijk is. Daarom wil ik niets uitzonderen’

dinsdag, 6 augustus 2013

Bovenstaande tekst is een citaat van de Zeeuwse auteur Johan Christiaan van Schagen (1891-1985), die in de loop van zijn schrijversleven een boeddhistische levensvisie ontwikkelde die veelvuldig terugkomt in zijn werk. Zijn debuut, de dichtbundel Narrenwijsheid (1922), heeft dan ook als motto een citaat uit Ethica van de filosoof Spinoza: Hij die terecht beseft dat alles uit de noodzaak van de goddelijke natuur volgt en naar de eeuwige wetten van die natuur verloopt, hij maakt geen uitzonderingen voor wat vijandig, lachwekkend en verachtelijk zou kunnen lijken en heeft met niets medelijden.

Narrenwijsheid is een tot op de dag van vandaag zeer lezenswaardige en verrassend modern aandoende bundel, met prachtige prozaminiaturen en melancholische gedichten voor de fijnproever, die na lezing zullen beklijven. Dat geldt ook voor de haiku die van Schagen heeft geschreven. Hij hechtte er veel waarde aan om krachtig en eenvoudig uit te drukken wat hij voelde. Dat resulteerde in fijnzinnige observaties en bespiegelingen, nog altijd herkenbaar en inspirerend om kennis van te nemen.

j.c.vanschagen

Bevlogen dichter en kunstenaar

Op de achterkant van de kiosken op de Markt van Middelburg, zijn zelfs drie haiku van Van Schagen geplaatst op initiatief van Thea Everaers van het
Poëzieproject Sprekende Gevels. Eerder schreef ik op deze plaats al een blog over dit ambitieuze project, dat na een aantal jaren vorm heeft gekregen met veertien op blinde muren geplaatste gedichten over zee, land en mensen en dat uiteindelijk een poëzieroute van 25 gedichten op moet leveren door de Middelburgse binnenstad.

Mijn bewondering voor Chris van Schagen wordt gevoed door de grote collectie publicaties door en over hem, die tot op de dag van vandaag wordt bewaard in de Zeeuwse Bibliotheek. Onderzoek geeft een schitterend beeld van een bevlogen dichter en kunstenaar, die een groot deel van zijn leven in het Domburgse huisje Trouvaille in de luwte van de Hoge Hil woonde en deel uitmaakte van het rijke kunstenaarsleven in deze bekende badplaats.

Een visje in het zand

Andreas Oosthoek publiceerde in 2004 in het tijdschrift Zeelandboek (dl. 8) het artikel Een visje in het zand over het Zeelandbeeld van J.C. van Schagen: “Domburg, storm en regen rond de Hoge Hil. Over het strand jagen de schelpen en op het strand striemt het zand op scherp, in dunne banen op weg naar Westkappel. Soms, jaren geleden, klom ik met Chris van Schagen het duin over. Hij trok zijn kalotje strak, greep zijn aangespoelde stok en stapte op hoge benen het torment tegemoet. Hij zei dat hij er bijzonder veel van hield, van al die windkracht, dat zout op de bril en regen op de pet.”

De beschouwelijkheid van Van Schagen ontaardde, hoewel hij uiterst kritisch kon zijn, nooit in grimmigheid. Hij had immers, zegt Oosthoek, “het stille wonder van de schelpjes ontdekt én geleerd dat het wijze visje dat in het natte zand leeft, de zee te gróót zal vinden.”

 wijzevisje1

Walcheren

Oosthoek noemt het huis Trouvaille een schrijfhuis met een beeldtafel waar elke letter telde. Over Walcheren heeft Van Schagen op uiteenlopende wijze bericht, in zijn poëzie, verhalen, brieven en herinneringen. Zij vormen een kleurrijke bijdrage aan de sociale geschiedschrijving van Walcheren in de twintigste eeuw. In het Zeelandbeeld van Van Schagen passen bijvoorbeeld de Domburg-Westkapelle-competitie in brieven met Adriaan Viruly, de
Eerste schreden op de paden der letteren, Herinneringen aan Jan Toorop en zijn werk en het grote essay over zijn vriend, de schilder Jan Heyse, met wie hij in Zeeuwse Reflexen (1953) een monument voor Zeeland oprichtte.
Veel van deze onderwerpen komen ook langs in de boeiende documentaire
Ik ga maar en ben, die de NOS in 1970 over Van Schagen maakte. De videoband wordt zorgvuldig bewaard in de kluis van de Zeeuwse Bibliotheek.

Biografie

Als webredacteur van
www.literatuurinzeeland.nl, schrijf en plaats ik regelmatig biografieën van Zeeuwse auteurs van betekenis. Daar is nu eindelijk, als eerbetoon aan een markante, ook buiten de Zeeuwse grenzen belangrijke kunstenaar, de biografie van Chris van Schagen aan toegevoegd.


Anya Marinissen, Webredacteur
www.literatuurinzeeland.nl