Archief van november 2014

Boeken die je niet wilt lezen (deel II)

donderdag, 27 november 2014

Belofte maakt schuld. Bij deze dus een nieuwe lijst met titels van boeken die je eigenlijk niet wilt lezen. Desondanks zijn ze misschien leuk om, als steek onder water, cadeau te doen. Deze keer zowel de vertrouwde categorieën poep en pies en pedofilie, alsook Tweede Wereldoorlog, poezen en katten, emancipatie (volgens mannen en vrouwen) en het meest gewilde boek dat niemand wil lezen – maar wel een legendarische omslag heeft.

Ditmaal ook enkele Nederlandse titels, want domheid van de auteur is niet voorbehouden aan de Engelstalige literatuur.

Tweede Wereldoorlog

Alleen over de Tweede Wereldoorlog zijn al bibliotheken vol geschreven. Geen wonder dus dat sommige onderwerpen zeer gespecialiseerd vakgebied worden. Hiervan twee voorbeeldjes. Ten eerste een boekje met bijdragen van diverse historische wetenschappers met de curieuze titel: How green were the Nazis? waarin de lezer leert dat de nazi’s al in de jaren dertig met bosaanplant en bescherming van de Teutoonse wouden bezig waren.

How green were the nazis

De vraag is alleen: zijn we ook geïnteresseerd in de rol van de nazi’s als natuurbeschermers? Het antwoord is ontkennend. We zijn wel geïnteresseerd in natuurbescherming an sich, maar niet specifiek door een politieke groepering in het verleden, en die desinteresse geldt ook de volgende titel.

Hitler neither vegetarian

Ik weet dat Adolf Hitler vegetariër was, maar betekent dat ook dat ik een boek wil lezen over Adolf Hitler als vegetariër? Het antwoord luidt ‘nee’. Als ik iets over vegetariërs wil weten duik ik wel in SISO 628.7 en niet in Duitsland 947.6 waar het boek Hitler: Neither vegetarian nor animal lover van Rynn Berry te classificeren valt. Saillant detail voor de kenners is hier wel dat op de omslag Neville Chamberlain – de sukkel van de 20ste eeuw- vrolijk met de führer aan een blaadje sla zien knabbelen, terwijl de politicus denkt een herenakkoord te sluiten met de minst betrouwbare politicus van diezelfde eeuw.

Mussert als ingenieur.jpg

Tot besluit nog een Nederlandstalig werkje met zekere antiquarische waarde over een niet zo belangwekkende ingenieur van Rijkswaterstaat die beroemd is geworden omwille van zijn politieke vrijetijdsbesteding. Hem roemen om zijn architectonische werkzaamheden is dan ook even vreemd als het bewonderen van Jeroen Krabbé om diens schilderkunst. Het wekt dan ook geen verbazing dat Mussert als ingenieur van de hand van J. Homan van der Heide verscheen in 1944 en geen herdrukken heeft gekend.

Medische wetenschap

Castration

Bètawetenschappen staan bekend om hun directheid en exacte formulering. Victor T. Cheney schreef een boek met een niet mis te verstane boodschap: Castration, the advantages and the disadvantages. Laat ik nu omwille van het onderwerp geïnteresseerd zijn in de voor- noch de nadelen. Met andere woorden: je kunt je potentiële kopers ook afschrikken nog voordat de omslag omgevouwen is.

Esoterie over katten

Does god speak through cats

Eigenlijk is deze kop nog te hoogdravend voor mensen die de volgende titel wel degelijk serieus ter hand nemen: zweefvlieger David Evans schreef Does God speak through cats? Nu dicht elke kattenliefhebber zijn eigen tijger de status van superpredator toe, maar ik heb uit de weinige woorden die mijn kat tot me sprak nooit meer kunnen beluisteren dan een ‘Zeg, ik heb honger, zou je de bak met brokken niet eens klaar zetten?’, om van verdere hoogdravende esoterische opmerkingen nog maar te zwijgen.

Toch is hier een markt voor, want ook Heather Busch en Burton Silver spelen in op het sentiment dat uw kat een superkat is, die misschien voor u wel de nieuwe Van Gogh kan worden. Het boek Why cats paint. A theory of feline aesthetics beschrijft met veel omhaal wat er gebeurt als je de poten van je kat insmeert met verf en hem vervolgens in een gesloten kamer tien minuten opjaagt over een stuk canvas doek.

why cats paint

Emancipatie (volgens vrouwen die mannennijd hebben)
Are woman human

Catherine A. MacKinnon schreef: Are woman human? And other international dialogues. Ook hier telt weer: de vraag stellen is hem beantwoorden. Het is dan alleen jammer dat je de omslag niet eens meer hoeft te openen om het boek gelezen te hebben.

How to succeed in business

Een boek van wetenschappelijk niveau dat ik beslist nog eens cadeau wil doen aan een al te zeer geëmancipeerde collega is van Karen Salmansohn die in How to succeed in business without a penis uitlegt hoe zakenvrouwen succesvol kunnen opereren in een mannenwereld (zonder een penis te bezitten). Nu ken ik een mannelijke collega die rolmodel voor deze schrijfster zou kunnen zijn, maar laat ik die er nu juist van verdenken enig gemis aan centimeters te moeten compenseren door zich te gedragen als de stier van de kudde. Of zou ik hiermee de crux van het boek hebben verklapt?

Arne en Carlos breien op hun paasbest

We kwamen de Noorse nichten Arne en Carlos al eerder tegen met hun internationale bestseller Kerstballen breien met Arne en Carlos (Utrecht: Tirion, 2011). Omdat dit boekje nog voordat het de grenzen in vertaalde vorm voorbijging, in elke Noorse dorpssuper van Kirkenes tot Christiansand te vinden was, besloten ze vlug een toepasselijk vervolgdeeltje te schrijven. Nu geen kerstballen, maar paaseieren: Arne en Carlos breien op hun paasbest. Als je zestienjarige tienerdochter met een van deze twee softe nepnichten thuis zou komen, zou je haar je hele fortuin meteen aanbieden als ze lesbisch zou worden. Brrrr… daarbij vergeleken is Marc-Marie Huijbregts, de sidekick van Matthijs van Nieuwkerk, nog een ideale schoonzoon. Het wachten is op vuurpijlen breien met Arne en Carlos.

Emancipatie (volgens mannen die vrouwennijd hebben)

Old tractors

Roger Welsch is gek op zijn tractor. De reden dat hij urenlang door het lege Amerikaanse landschap van Ohio rondhobbelt op zijn favoriete John Deere is wellicht dat hij het thuis helemaal niet zo gezellig vindt. Geen reden om niet een boek te schrijven over hoe vrouwen in elkaar zitten en wat je daarvan kunt leren van je tractor: Everything I know about women, I learned from my tractor.

everything about woman learnt from tractor

Je zou denken dat het boek niet meer pagina’s omvat dan de omslag, maar Welsch heeft hier toch echt 216 pagina’s voor nodig. Erger nog, zeven jaar eerder, in 1995, hield hij al een 160 pagina’s durende verhandeling over hoe je je tractor gelukkig kan maken en ondertussen voor je gezin kan zorgen: Old tractors. How to keep your tractors happy and your family running. Volgens mij houdt de beste man zowel zijn gezin als vrouw gelukkig door zoveel mogelijk tijd bij zijn John Deere door te brengen.

Pedofilie en incest
echte hockeyers douchen niet

Dat ook Nederlanders beter moeten nadenken over hun boektitel bewijst Echte hockeyers douchen niet van Ricci Scheldwacht. Wellicht was het boek al uitgekomen voordat Luigi C. werd ontmaskerd als de jeugdleider die bij de Haagse hockeyclub HGC webcams in de damesdouches monteerde. Toch lijkt het me reden genoeg voor de uitgever om de titel alsnog te veranderen. Het antwoord op de vraag waarom hockeyers niet douchen kan nu in ieder geval al gegeven worden door iedere potentiële koper van het boek.

Poep en pies
Pooh gets stuck

Soms lopen de zaken gesmeerd, maar iedereen heeft weleens een moeilijk moment in zijn leven dat de zaken niet lopen zoals ze moeten lopen tijdens een bezoek aan het toilet. Voor die momenten is er een speciaal boekje van de beer Winnie the Pooh op de markt gebracht, die je het in zeven kleuren dun door de broek laat gieren. Want zeg nu zelf: hoe kun je de titel Pooh gets stuck verzinnen en er dan net als illustrator Nancy Stevenson ook nog een fraaie illustratie bij plaatsen waarin Winnie the Pooh met veel moeite door zijn vriendjes uit een te nauw hol bevrijd moet worden, zonder hier een dubbele bodem in te zien?

Het meest begeerde boek dat je niet wilt lezen, maar wel wilt hebben.

Big book of lesbian horse stories

Dan de absolute topper in het genre, die, vanwege de jaren zestig omslag, elke bibliofiel toch wel in zijn kast zou willen hebben. Alica Surkis en Monica Nolan schreven in 2002 The big book of lesbian horse stories. Dat is nog niet alles, vooral de subtitel doet vermoeden dat we hier met heuse pornografische lectuur van doen hebben: When these Sapphic sisters saddle up, ecstasy is only a hoofbeat away! Alsof je de presentator van RTL7 een film van Porky’s hoort aankondigen en je niet mag lachen omdat je net iemand een hand geeft. En dat terwijl op het omslag nog alle kledingstukken aan zijn, maar de hormonen er wel vanaf springen. Je zou willen dat je nog veertien was.

Mede door die omslag (want niemand heeft de qua inhoud bouquetreeks rakende tekst natuurlijk gelezen) is dit boekje een ware internetbestseller geworden bij bedrijven als Amazon en Abebooks en zijn er vele herdrukken verschenen. De eerste editie van dit boek wordt inmiddels voor prijzen variërend van € 80,- tot € 225,- verkocht. Mijn tip voor bibliofielen? Leg neer die acht tientjes en zie de waarde van uw boek -dat u nooit heeft willen lezen- per jaar verdubbelen!

Johan Francke,

Informatiespecialist

 

P.S. Hamel en de stenen olifant

donderdag, 20 november 2014

In 1884 schenkt consul-generaal P.S. Hamel uit Bangkok een beschilderd stenen beeldje van een olifant aan het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen in Middelburg. Het is een flink exemplaar met een bruin gekleurde huid en kleine oren die zo typerend zijn voor de Aziatische olifant.

tropenjarenomslag

Een foto van het beeldje verscheen zaterdag 15 november jl. in de Provinciale Zeeuwse Courant bij een artikel van Jan van Damme over het nieuw verschenen boek ‘Tropenjaren’ van oud-journalist Hans Walraven.

Walraven schrijft over het leven van zijn voorouder, de in Breskens geboren Pieter Simon Hamel. Zie hiervoor ook de column van Jan van Damme op zijn blog ‘Zeeland Geboekt’ en het blog van Hans Walraven ‘Terug naar Elmina’.

De olifant ziet er vandaag waarschijnlijk anders uit dan in 1884. Zijn linkervoorpoot is afgebroken en een ivoren slagtand is losgeraakt. Het heeft de tand des tijds niet ongeschonden doorstaan. Sinds de schenking maakt de olifant deel uit van de volkenkundige verzameling van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. De collectie is ondergebracht in het Zeeuws Museum in Middelburg. In de ‘Wonderkamers’ van het museum zijn veel van deze voorwerpen te zien.

Aan het einde van de negentiende eeuw was het gebruikelijk dat de leden van het genootschap schenkingen deden. Zo ontstonden verzamelingen van schelpen, opgezette dieren, munten en penningen, meubels en schilderijen, gesteenten en mineralen, boeken en handschriften, enzovoort. De meeste etnografische voorwerpen kwamen van Zeeuwen in het buitenland. Ze geven een tijdsbeeld van andere culturen, inzicht in gebruiken, gewoonten en ideeën en dienen (nog steeds) als object voor wetenschappelijk onderzoek.

Pieter Simon Hamel (Breskens 1845 – Berndorf am Rhein 1900)

Door het grondige onderzoek van Hans Walraven naar zijn voorouder zijn we meer te weten gekomen over deze tot nu toe onbekende Zeeuw. De schenker van de olifant blijkt een bijzondere man geweest te zijn.

Pieter Simon Hamel is de zoon van schipper Simon Hamel uit Breskens en Catharina Calandt uit Retranchement. Hij krijgt een unieke kans om verder te studeren en wordt onderwijzer, eerst in Dordrecht en later in Groede.

In 1869 trekt hij de wereld in en wordt benoemd tot hulponderwijzer in Elmina, de hoofdplaats van de Nederlandsche Bezittingen ter kuste van Guinea, aan de West-Afrikaanse kust: het huidige Ghana. Elmina is bekend vanwege het grote witte slavenfort aan de kust en het is de bestuurshoofdstad van het overzeese gebied.

ElminaIMG_9836

Tekening van het kasteel/fort Elmina (collectie Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen/Zeeuwse Bibliotheek)

Hamel maakt snel carrière en wordt er uiteindelijk consul. In 1880 volgt zijn benoeming tot consul-generaal in Siam (het latere Thailand) en in 1890 wordt hij consul-generaal voor Zuid-China en Formosa. Zijn standplaats is de Chinese vrijhaven Amoy. Er is nog veel meer te vertellen, zoals zijn belevenissen op zijn geheime reis door West-Afrika in 1877. Het originele reisverhaal, in bezit van auteur Walraven, vormde de inspiratie voor het boek ‘Tropenjaren’. Het is een bijzonder spannend verhaal. Maar ook de ontmoetingen met koning Chulalongkorn in Siam zijn bijzonder. Deze koning is de zoon van de koning uit het beroemde verhaal van Anna and the King of Siam.

KoningAmatifou

Op 10 augustus 1877 bezoekt Pieter Simon Hamel koning Amatifou in Krinjabo (Ivoorkust) (collectie Hans Walraven)

In 1900 overlijdt Hamel in Duitsland. Hij is enkele jaren daarvoor ziek terug gekomen uit China en krijgt een medische behandeling in Berndorf am Rhein. Zijn vrienden in Middelburg horen pas na enkele maanden van zijn dood.

En nu, sinds 15 november 2014, is Hamel is geen onbekende Zeeuw meer. Dat zag Frederik Nagtglas al veel eerder in 1901. Hij schreef een ‘in memoriam’ bij het overlijden van Hamel in de Middelburgsche Courant  van 5 januari: “Onder de merkwaardige Zeeuwen, die een voetstap nalieten in het zand van den Tijd, verdient Hamel een plaats”. Anno 2014 zouden we zeggen dat zijn naam opgenomen moet worden in de nieuwe digitale versie van de ‘Encyclopedie van Zeeland’.

IMP.S.Hamel

Het ‘In memoriam’ voor P.S. Hamel door F. Nagtglas in de Middelburgsche Courant, 1901 (collectie Zeeuwse Bibliotheek)

Handschriftencollectie

In de handschriftencollectie van het Zeeuws Genootschap, die bewaard wordt in de Zeeuwse Bibliotheek, zijn twee brieven van Pieter Simon Hamel te vinden.

In 1869 schrijft de 23-jarige onderwijzer uit Groede een brief aan de eerdergenoemde Nagtglas in Middelburg. Via de inspecteur van het Lager Onderwijs in Zeeland, C.M. van Visvliet, heeft hij hem een keer ontmoet.

Frederik Nagtglas (1821-1902) is in die tijd een bekend man in Zeeland. Maar Nagtglas is ook de broer van C.J.M. Nagtglas, gouverneur in het gebied van de Nederlandsche Bezittingen ter kuste van Guinea. Hamel is daar benoemd tot hulponderwijzer en staat op het punt naar Afrika te vertrekken. Hij vraagt of “WelEdel Heer” Nagtglas een goed woordje voor hem wil doen bij de gouverneur.

De tweede brief is uit 1884. Het is een emotionele brief en ook gericht aan Frederik Nagtglas. Hamel schrijft over het overlijden van zijn jonge vrouw, de Middelburgse Marie den Bouwmeester. Hamel en Nagtglas zijn in de tussenliggende jaren goede vrienden geworden. Hamel begint zijn brief nu met “Geachte Heer & Vriend”.

vrouweninelmina

Vrouwen in Elmina (collectie Hans Walraven)

In dezelfde handschriftencollectie zijn meer documenten te vinden uit de tijd dat Hamel in West-Afrika verbleef. Dat is te danken aan de schenking van een groot deel van het privé-archief van gouverneur C.J.M. Nagtglas aan het Zeeuws Genootschap. Naast brieven, kaarten, notities, prenten en kranten is ook een rapport van enkele Nederlandse ambtenaren te vinden, met een beschrijving van het Nederlandse gebied in Afrika. Over Elmina is te lezen hoe de omgeving er uit zag, welke mensen er woonden en waarvan zij leefden, hoeveel huizen er stonden en welke landbouwproducten er geteeld werden.

De stenen olifant uit Siam

Het moet beslist Frederik Nagtglas zijn geweest die Hamel heeft geattendeerd op het Zeeuws Genootschap. Nagtglas was naast bestuurslid ook bibliothecaris en conservator van de eerdergenoemde bijzondere verzamelingen. Telkens als Hamel op verlof is in Nederland bezoekt hij zijn familie en vrienden in Zeeland. In 1881 wordt Hamel lid van het genootschap en in 1884 volgt de schenking van de olifant. Heeft Hamel het beeldje zelf meegenomen en is het onderweg al kapot gegaan?

Hamel schenkt het genootschap nog meer voorwerpen waaronder een Chinees mandje van gevlochten bamboe, een verguld Boeddha-beeldje en een houten model van een op water drijvend Siamees winkelhuis. Dat laatste is te zien in de ‘Wonderkamers’ van het Zeeuws Museum.

Tentoonstelling ‘De tropenjaren van Pieter Simon Hamel’

Over het leven van Hamel is in het Zeelandpaviljoen van de Zeeuwse Bibliotheek een tentoonstelling ingericht. Daar ligt het originele reisverslag uit 1877, een negentiende-eeuwse jeneverfles als voorbeeld van de partij flessen die Hamel op zijn reis meenam om betalingen te doen, prenten over het leven aan de Goudkust, de brieven aan Fredrik Nagtglas en zijn familie en het rapport over Elmina. Ook liggen er schenkingen aan het Zeeuws Genootschap van zijn zwager H.P. den Bouwmeester, later wethouder van Middelburg, en natuurlijk die van Hamel zelf, waaronder de stenen olifant met zijn afgebroken poot en losse slagtand.

schatkamervitrinekast

De expositie is tijdens de openingsuren van de Zeeuws Bibliotheek in Middelburg te bezichtigen, tot en met 27 december 2014.

 

Liesbeth van der Geest, conservator oude drukken en bijzondere collecties

De librije van Hulst

dinsdag, 11 november 2014

Lang voor de Zeeuwse Bibliotheek, en zelfs lang voor de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, hebben er in deze provincie bibliotheken bestaan die min of meer voor algemeen gebruik toegankelijk waren. Van deze collecties is meestal bitter weinig bekend, en soms kunnen we het bestaan ervan alleen maar vermoeden. Een enkele keer is de ruimte bewaard gebleven, maar zijn de boeken zelf door omstandigheden verdwenen. Hieronder volgt een indruk van de librije van Hulst, een stad die zich in de 15e en 16e eeuw bij Vlaanderen rekende. De gebruikers van die bibliotheek zouden het destijds wonderlijk gevonden hebben, dat hun boekenschat bij Zeeland ingedeeld zou zijn.

LibrijeHulst

De librije is de verticale aanbouw aan de kerk precies achter de kale boom.

De Sint-Willibrorduskerk te Hulst, sinds 1935 basiliek, bezat in ieder geval sinds het begin van de 15e eeuw een “liberarie”. Deze bevond zich in een nog steeds bestaande, vermoedelijk eind 14e-eeuwse aanbouw met drie verdiepingen aan de noorderzijbeuk van het koor. In de vier hoeken van de kleine zaal op de begane grond zijn beeldhouwwerken te zien die lezende mannen voorstellen. In het vertrek daarboven, waar ze door een wenteltrap mee verbonden is, bevinden zich gebeeldhouwde symbolen van de vier evangelisten. De beelden hebben geen van alle geleden onder beeldenstormen. De wenteltrap leidt verder naar een onverlichte ruimte daar nog boven.

De librije bevatte aanvankelijk vooral gewijde en liturgische boeken, later ook geschriften van kerkvaders, andere theologische werken (onder meer van Thomas van Aquino) en boeken betreffende het kerkelijk recht. De exemplaren waren met kettingen aan lezenaars vastgemaakt. Een enkele maal werd een boek toch uitgeleend.* Het stadsarchief van Hulst beschikt over diverse kerkrekeningen betreffende aankopen en schenkingen uit de 15e en 16e eeuwen. De eerste bisschop van Gent, de Hulstenaar Cornelius Jansenius (1510-1576), liet bij testament zijn boekenverzameling aan zijn priesterneef Jan van Dale na, met de bedoeling dat ze na diens overlijden aan de librije van zijn geboortestad ten goede zouden komen.

Hulst en het omringende land, bekend onder de naam ‘De Vier Ambachten’, ruwweg het huidige Oost Zeeuws-Vlaanderen, ressorteerde tijdens de late Middeleeuwen weliswaar onder het graafschap Vlaanderen, maar hoorde kerkelijk bij het bisdom Utrecht. Bij de kerkelijke herindeling onder de regering van koning Philips II, werden de Vier Ambachten aan het nieuwe bisdom Gent toegevoegd.

Pas in november 1645 hebben de Staatse troepen Hulst ingenomen. De  kerk werd overgedragen aan de gereformeerden. De boekwerken werden uit de librije verwijderd en raakten over de Zuidelijke Nederlanden verspreid. Sommige perkamenten kwamen op het stadhuis terecht, waar enkele versneden werden voor het inbinden van registers en boeken, of voor het verstevigen van de rugband daarvan.*

In 1807, toen de koorkerk en het dwarsschip aan de katholieken teruggegeven werden, ging de voormalige librije als sacristie dienst doen. Later werd ze opslagruimte, maar thans wordt de benedenruimte ’s zomers als schatkamer van de basiliek ingericht en voor het publiek opengesteld.* Ook worden er tijdelijke tentoonstellingen gehouden. Voor de eerste verdieping en de zolder is voorlopig nog geen passende bestemming gevonden.

Over de geschiedenis en inhoud van de librije te Hulst zijn tot nog toe geen studies of artikelen verschenen. Pater Wilfried Brand, archivaris van het bisdom Breda, heeft een hand-out van een pagina geschreven, bestemd voor vrijwilligers van de basiliek die bezoekers rondleiden, en voor bezoekers van de librije. Deze wordt hieronder als bron van deze paragraaf vermeld.

* Vrij naar: W.B. (= Wilfried Brand), De librije in de basiliek van de H. Willibrordus te Hulst, [2008].

Overige literatuur:

K.J.J. Brand, Over de basiliek van de H. Willibrordus te Hulst en haar torens, Hulst 1994 wijdt op pagina 5 een alinea aan de “liberarie”.

In andere recente publicaties over de basiliek komt de librije niet aan de orde.

Dit is het verhaal van de librije van Hulst. Mogelijk zijn er ook librijen geweest in Tholen en Zierikzee. En natuurlijk in de abdij van Middelburg, namelijk boven de westelijke  kloostergang. Daar valt nog minder over te vertellen dan over Hulst.

Ondergetekende is gevraagd om een bijdrage te leveren aan een boek over librijen en oude bibliotheken in Nederland tot het jaar 1800.  Ik zal daarin de Zeeuwse situatie aan de orde stellen. Het bovenstaande is een voorproefje op dat lange artikel. Ik werd gegrepen door het verhaal van Hulst. Vandaar dat ik het graag nu alvast openbaar maak.

 

Marinus Bierens