Archief van september 2011

Ordonnanties Provincie Zeeland ingewerkt

woensdag, 28 september 2011

De Zeeuwse Bibliotheek bezit een grote collectie van Zeeuwse ordonnanties, die in de kluis bewaard worden. Dit zijn overheidsuitgaven vanaf het einde van de 16e tot het begin van de 19e eeuw. Ze behelzen verordeningen (een synoniem van ordonnantie) waarbij de overheid, dikwijls naar aanleiding van concrete gebeurtenissen, wettelijke bepalingen uitvaardigde. Alle bestuurslagen hadden de bevoegdheid deze te publiceren: zowel de Staten Generaal, het provinciebestuur van Zeeland als afzonderlijke steden en dorpen.

Meestal verscheen een dergelijk voorschrift eerst als plakkaat. Dit waren gedrukte aanplakbiljetten die in overheidsgebouwen ter inzage hingen. De bevolking die het lezen machtig was, kon dan kennis nemen van hetgeen de overheid decreteerde. Dikwijls werden dergelijke ordonnanties in de loop van de tijd herzien, aangevuld en vervolgens weer herdrukt. Dan verschenen ze ook in de vorm van brochures. De teksten waren tamelijk kort, omdat ze aanvankelijk op één aanplakbiljet moesten passen. Om te zien zijn ze niet erg spannend: vooral een lap tekst, maar bovenaan werd een sierlijke afbeelding van het stads- of provinciewapen afgedrukt. Voor ons (en waarschijnlijk ook wel voor de mensen uit die tijd) zijn ze moeilijk te lezen, omdat de zinnen enorm lang zijn. Stadhuistaal, of in dit geval griffietaal, is kennelijk een euvel van alle eeuwen.

De Zeeuwse Bibliotheek bezit ongeveer achthonderd titels van ordonnanties die uitgevaardigd zijn door het provinciebestuur. Het werkelijke aantal is ruim twee maal zoveel, omdat er veel dubbele exemplaren zijn. Ongeveer de helft bestaat uit plano’s (plakkaten), die wij liggend in grote laden bewaren. De collectie is daarmee echter nog lang  niet compleet. Ook elders in het land worden op universiteitsbibliotheken Zeeuwse ordonnanties bewaard, waarvan menige titel niet op onze bibliotheek zelf aanwezig is.

IMG_7303
 Plakkaat uit 1691 in gotisch schrift

 

Het is interessant te zien hoe de naam van de provincie Zeeland in de loop van de tijd gewijzigd is. Vanaf de Tachtigjarige Oorlog tot ongeveer 1730 noemde zij zich ‘Land en grafelijkheid van Zeeland’ (in uiteenlopende spellingen). Daarna staan de decreten op naam van de ‘Staten van Zeeland’, en noemt men het land zelf een provincie. De term ‘gewest’ die men misschien verwachten zou, komt in officiële stukken niet voor. In 1795 begint de Franse tijd, en dan verandert het provinciebestuur onder druk van de politiek voortdurend van naam. Achtereenvolgens luidt die: Provisionele Repraesentanten van het Volk van Zeeland, Provinciale Raad van Zeeland, Vertegenwoordigers van het Volk van Zeeland, Intermediair Administratief Bestuur van het Voormalig Gewest Zeeland, Departementaal Bestuur van Schelde en Maas, Departementaal Bestuur van Zeeland, Land-drostambt van Zeeland en ten slotte Préfecture du Département des Bouches de l’Escaut; dit allemaal volgens wat men plotseling ‘politiek correct’ achtte. Sinds 1815 is Zeeland een provincie binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Vanaf dan spreken we niet meer van ordonnanties, maar van verordeningen. Die vallen buiten deze collectie.

De onderwerpen zeggen veel over datgene waar de overheid zich mee bezig hield. Het zal weinigen verbazen, dat de decreten op de eerste plaats, en wel voor bijna een kwart, over belastingen gaan. Ook hier is niets nieuws onder de zon! Een goede tweede vormen zaken als openbare orde, krijgsmacht en rechterlijke macht. Omdat Zeeland een soevereine staat was, hadden de Staten verregaande bevoegdheden, die tegenwoordig onder de landelijke regering vallen. Maar ook het functioneren van het provincieapparaat zelf was aan regels gebonden. De reglementen van het openbaar bestuur hadden een grote betekenis in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

IMG_7306

 Brochure met het wapen van Zeeland

 

Veel ordonnanties zeggen iets over de maatschappelijke omstandigheden van die dagen. Dan komt de geschiedenis een stuk dichter bij ons zelf. Veeziekten moeten aan de orde van de dag geweest zijn, gezien de angst voor besmetting die uit veel bepalingen spreekt. Handel speelde een belangrijke rol: over zout, graanhandel, bierbrouwerijen en consumptiegoederen in het algemeen sprak de provincie zich dikwijls uit. De landbouw krijgt niet veel aandacht, maar jacht en visserij des te meer. Yerseke was toen al het centrum van de schelpdiervisserij. In tijden van oorlog werden de waterwegen streng gecontroleerd.

Ofschoon ordonnanties taaie lectuur zijn, kunnen ze voor de onderzoeker veel opmerkelijk historisch materiaal uit het dagelijks leven bevatten. Zo werden reizigers op het eiland Noord-Beveland er in 1734 voor gewaarschuwd, dat er op de boerderijen veel loslopende kwaadaardige honden gehouden werden. In 1803 adviseerde de landelijke overheid van de Bataafse Republiek smokkelaars in het onveilige Vlissingen om hun handel naar Brouwershaven te verplaatsen en hun nering daar in alle rust voort te zetten. In 1664 werd er in heel Zeeland jacht gemaakt op landlopers: dit plakkaat moest later dikwijls herdrukt worden. Af en toe roofde men op Walcheren zo dikwijls materialen die tot versteviging van de dijken dienden, dat die dijken door dreigden te breken. En ook van valsemunterij was de bevolking niet vies. Evenmin als van prostitutie, die omschreven werd als “de zware en gruwelijke zonde van ontuchtigheid, hoererij en overspel”.

IMG_7307

 Een van de oudste Zeeuwse ordonnanties uit 1583

 

Dit is het inhoudelijke belang van de collectie ordonnanties van de Provincie Zeeland. Ze zijn op onze catalogus nu volledig op Zeelandtrefwoord ontsloten. Ze staan allemaal beschreven op Picarta, zodat belangstellenden uit heel Nederland en via WorldCat uit heel de wereld ze terug kunnen vinden. De volgende stap is natuurlijk om er opnames van temaken, en ze ook digitaal inhoudelijk doorzoekbaar te maken. Maar daar liggen nog wel wat andere prioriteiten vóór, eer dat we zover zijn.

Hiermee zijn overigens nog niet al onze ordonnanties toegankelijk, want dit zijn alleen nog maar de uitgaven van het Zeeuwse provinciebestuur. De stad Middelburg heeft in de zelfde periode nog minstens evenveel decreten uitgevaardigd. En daarna komen de andere steden en dorpen. Er is dus voorlopig nog voldoende werk. Wanneer deze collectie eenmaal volledig toegankelijk is, krijgt u het te horen van uw conservator. Maar u moet toch nog een jaar of wat geduld hebben.

Marinus Bierens, Conservator bijzondere collecties

Rieks Veenker

dinsdag, 20 september 2011

Mona Lisa

Op reis met Mona Lisa, zo heette de schrijfwedstrijd die de Bibliotheek Zoetermeer in samenwerking met het Stadsmuseum in deze plaats organiseerde en die op zondagmiddag 11 september tijdens een feestelijke bijeenkomst werd afgerond.

Rieks Veenker

De Zeeuwse schrijver, muziekdocent en componist Rieks Veenker won de eerste prijs met het verhaal Metamorfose. Een verhaal dat is geschreven vanuit de beleving van de beroemde La Gioconda, de muze van Leonardo da Vinci. De jury noemt het een historisch verantwoord, origineel en spannend reisverhaal, met een bijzonder perspectief van een Mona Lisa op een paneel, met een sterk einde, een goede opbouw en literaire diepgang. Het verhaal is verschenen in een door de Bibliotheek Zoetermeer uitgegeven bundeltje met de tien beste verhalen van de wedstrijd. U kunt Metamorfose ook  alvast lezen op Literatuur in Zeeland  (LIZ), de verzamelsite voor en over Zeeuwse literatuur van de Zeeuwse Bibliotheek, bij de rubriek ‘uw werk’. En wanneer u enthousiast bent geworden: u kunt de bundel met alle winnende verhalen bestellen via Free Musketeers.

Sterre

sterre

Het is niet de eerste keer dat we op soortgelijke wijze van Rieks Veenker horen en zeer de moeite om wat meer over hem en zijn werk te weten te komen. Zo langzamerhand wordt hij een schrijver om rekening mee te houden. Nog vrij kort geleden, in 2010, kwam hij in het nieuws  door de uitgave van het aardige jeugdboek Sterre over de zeventiende-eeuwse  familie Huygens. Behalve een prachtige cover en sfeervolle illustraties, biedt het boek, door de ogen van het meisje Sterre, allerlei leerzame wetenswaardigheden over haar beroemde broer, de natuurkundige Christiaan Huygens en hun vader, de staatssecretaris en dichter Constantijn Huygens.

 

Beestige Morabels

Wellicht wat minder bekend is dat Veenker in 2009 debuteerde met de verhalenbundel  Beestige Morabels. Deze kleine verhaaltjes geven een vileine, soms aandoenlijke, maar altijd bevrijdend humoristische  visie op de wereld van insecten en andere kleine dieren.
Veenker kreeg het idee om aan de hand van de bundel een expositie met beeld en muziek te organiseren. Een adhoc-groep van negen beeldende kunstenaars waaronder  Ramon de Nennie en Femke Gerestein, sloot zich aan. Zo kwam er bij elk verhaal (eenentwintig totaal) een illustratie en componeerde Veenker zelf bij iedere morabel muziek, die bij deze dynamische expositie in 2009 te beluisteren viel. De piano is het hoofdinstrument bij de composities. Het aantal morabels is niet toevallig: eenentwintig als product van twee priemgetallen: drie (volmaaktheid) en zeven (geluk).

morabels

Op LIZ kunt u twee van de morabels lezen en beluisteren.

Nieuw
Momenteel werkt Veenker aan het historische kinderboek rond de uitvinding van de telescoop in 1608 B’richt uit M’burg en aan een aantal fantasieverhalen over dieren voor kinderen. Deze laatsten verschijnen op termijn in de nieuwe Zeeuwse kinderverhalenbundel, die wordt samengesteld door Fiona Hack. Er staat ons dus nog het een en ander te wachten.

Componist

Behalve schrijver is Rieks Veenker een zeer verdienstelijk componist. Hij schreef, behalve een rockopera en de muziek voor vele schoolmusicals voor de middelbare school waar hij werkt, in 2004 een compositie voor koor, die werd uitgevoerd tijdens de uitreiking van de Four Freedoms Awards in Middelburg. Ook de koorcomposite die werd gezongen ter gelegenheid van de onthulling van het Slavenmomument in Middelburg in 2005 werd door hem geschreven.
Een ander te noemen hoogtepunt zijn de strijkersarrangementen die hij componeerde voor een voorstelling van Gé Reinders, in samenwerking met fanfare Onda. Tot slot nog de vermelding van De Man van La Mancha met Peter Faber. Dit muziekarrangement voor fanfare met toegevoegd koor maakte Veenker voor de opening van de nieuwe rondweg (A57) rond Middelburg in 2010.

Voor alle nadere informatie over de gewaardeerde Zeeuwse auteur die Rieks Veenker inmiddels is, kunt u natuurlijk terecht op LIZ.

Anya Marinissen, webredacteur Literatuur in Zeeland

Vergeten plekjes in Middelburg

donderdag, 1 september 2011

In 2010 heeft de Zeeuwse Bibliotheek een aantal fotoalbums van de Stichting Vrienden van Middelburg ontvangen. De fotoalbums bevatten foto’s die gemaakt zijn in de periode 1960-1980, met name van de oude binnenstad. Per straat zijn destijds nagenoeg alle panden gefotografeerd. Er zit een aantal foto’s bij van straten die allang niet meer in het hedendaagse Middelburg terug te vinden zijn.

Winterstraat

Winterstraat

Er zijn foto’s van de Teerpakhuizenstraat, Winterstraat, Vlissings Wagenplein en de Achtersingel. Al deze straten hebben in de jaren ’70 en ’80 plaats mogen maken voor het huidige gerechtshof. Veel foto’s uit de binnenstad geven een enigszins verpauperde indruk. Panden die de tand des tijds wel hebben overleefd, werden gerestaureerd en hebben nu een monumentale waarde.

R.K. jeugdhuis Don Bosco op de Kinderdijk

R.K. jeugdhuis Don Bosco op de Kinderdijk

Jachtwerf Jansen aan de Kinderdijk (2011) (bron: Googl Maps)

Jachtwerf Jansen aan de Kinderdijk (2011) (bron: Google Maps)

Een voorbeeld is Kinderdijk 94. Omstreeks 1972 is er Rooms-Katholiek jeugdhuis Don Bosco in het pand gehuisvest. Anno 2011 zit Jachtwerf Jansen in hetzelfde pand.

Naast panden die gerestaureerd zijn, is er de afgelopen jaren ook veel verdwenen. Wie kent niet de oude gloeilampenfabriek Vitrite, die op de plek stond waar nu appartementen staan aan de Loskade en de Touwbaan, ook wel Maisbaaigebied genoemd.

Ook de Dam heeft een grondige metamorfose ondergaan. In de jaren ’60 stonden er huizen en een graanbeurs. Deze zijn allemaal gesloopt en nu is er een parkeerplaats met een nieuwe graanbeurs.

Dam Noordzijde met Graanbeurs (1958)

Dam Noordzijde met Graanbeurs (1958)

Dam met parkeerplaatsen (2011) (bron: Google Maps)

Dam met parkeerplaatsen (2011) (bron: Google Maps)

Zo zijn er veel situaties die zich vooral oudere Middelburgers kunnen herinneren. Al die veranderingen maken de stad tot een levend iets. Iets verdwijnt, er komt iets anders voor in de plaats of de situatie verandert totaal.

Aan deze collectie foto’s is een fototentoonstelling gewijd op de tweede verdieping van de Zeeuwse Bibliotheek.  Deze tentoonstelling loopt van 30 augustus tot 29 oktober 2011. Tevens is er een thema hierover terug te vinden op  Beeldbank Zeeland.

Ester van Dooren, beheerder audiovisuele en digitale collecties