Isaac Beeckman gaat wereldberoemd worden
Er is in heel Nederland maar één straat naar Isaac Beeckman genoemd, en dat is in Middelburg. Eigenlijk is dat heel vreemd als je bedenkt hoe belangrijk Beeckman is geweest voor de cultuurgeschiedenis. Een goed inzicht daarin krijg je als je de prachtige blog van 21 augustus jl. leest van mijn collega Anne-Marie van Houtert–Ponssen over deze Zeeuwse geniale wetenschapper. Ik kan het niet laten hem nóg een keer in de schijnwerpers te zetten.
Engelstalig boek over Beeckman
Bij de presentatie op 26 september jl. in de Zeeuwse Bibliotheek van het boek ‘Isaac Beeckman on Matter and Motion. Mechanical Philosophy in the Making’ van Klaas van Berkel, hoogleraar geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, werd deze bijzondere Zeeuw ‘teruggebracht’ naar Middelburg en werd duidelijk dat Beeckman nauwelijks bekend is in Zeeland, ook niet in Nederland en zelfs internationaal niet, terwijl hij op hetzelfde intellectuele niveau zat als andere bekende zeventiende-eeuwse wetenschappers zoals Nicolaas Copernicus, Galileo Galilei en Johannes Kepler. Hoe komt dat toch?
Feest
De boekpresentatie was een ‘feest’ voor de liefhebbers van cultuurgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis én van Zeeuwse geschiedenis vanwege de boeiende lezingen. Naast Klaas van Berkel voerden ook dr. Huib Zuidervaart, onderzoeker van het Huygens/ING Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in Den Haag en prof. dr. Floris Cohen, hoogleraar vergelijkende geschiedenis van de natuurwetenschap aan de Universiteit van Utrecht, het woord. Het boek werd aangeboden aan de Commissaris van de Koning in Zeeland, Han Polman.
Een enigszins ‘mysterieuze’ foto van de aanbieding van het boek in de Zeeuwse Bibliotheek. (Foto: Marian van der Weide)
Wetenschappelijk klimaat
Het is uitermate interessant te horen hoe wetenschappers of verwante geesten in de zeventiende eeuw elkaar opzochten, met elkaar correspondeerden, elkaars brieven aan anderen lieten lezen en becommentarieerden, naar elkaar luisterden en met elkaar discussieerden. Ze probeerden samen te bedenken hoe de wereld in elkaar zat. De theorieën die ontstonden waren soms heel naïef en het kwam voor dat er helemaal niets van klopte, maar ze konden ook geniaal zijn. Nieuwe gedachten waar de volgende generatie wetenschappers weer mee verder ging. Isaac Newton was er blij mee.
Zuidervaart liet zien welke connecties de familie Beeckman had, niet alleen in Middelburg, maar in heel Nederland. Er was sprake van een groot kennisnetwerk. Isaac leerde thuis al op jonge leeftijd te filosoferen over allerlei onderwerpen, daarover na te denken en erover te praten. Zijn vader behoorde tot een kring van geleerden die regelmatig bijeen kwam en die zich met natuurwetenschappelijke verschijnselen bezig hield. Naast vader Abraham Beeckman waren dat bijvoorbeeld sterrenkundige Philippus Lansbergen en koopman Johannes Radermacher . Via zijn vader kende Isaac ook de Alkmaarse wetenschapper Cornelis Drebbel. In Middelburg was het de tijd van Jacob Cats, boekdrukker Jan Pietersz. van de Venne en diens broer, tekenaar en dichter, Adriaan van de Venne, de uitvinders van de verrekijker Hans Lipperhey en Zacharias Janssen en diens zoon. Ook buiten Middelburg kende Isaac geestverwanten zoals de jonge Goese wiskundige Cornelis Eversdijck. Er was sprake van een vruchtbaar wetenschappelijk klimaat in Zeeland. Na zijn vertrek uit Zeeland leerde hij weer anderen kennen, zoals de bijvoorbeeld jonge fransman Rene Descartes.
Rol van Descartes
In de lezing van Cohen kwam de relatie tussen Beeckman en Descartes uitgebreid aan de orde. Descartes heeft vaak met Beeckman gesproken en waarschijnlijk was Descartes nooit zover gekomen als dit niet gebeurd was. Dat is een bijzondere gedachte. Helaas kwam er een korte periode waarin zij gebrouilleerd waren. Descartes schreef Beeckman twee verschrikkelijk lelijke brieven, waarin hij de Zeeuw voor van alles uitmaakte en ruzie met hem zocht. Van Berkel wijst op zijn illustratie op de voorkant van zijn nieuwe boek. Het is niet Beeckman, want er is geen portret van hem bekend, maar het duidt op het moment dat Beeckman een brief van Descartes leest. Het is misschien wel een van de verschrikkelijkste momenten in zijn leven.
Schilderij van David de Heem uit het Ashmolian Museum, Oxford, 1629.
Waarschijnlijk is Beeckman zo onder de indruk geweest dat hij zijn ideeën, die hij juist op schrift had gesteld, niet meer heeft gepubliceerd. Uiteindelijk heeft hij helemaal niets gepubliceerd. Het enige dat inzicht geeft in zijn denkwereld is het manuscript in de Zeeuwse Bibliotheek.
Geen gedrukte werken
Er staan geen publicaties op zijn naam, zou dat dan de reden zijn dat Isaac Beeckman niet een wereldberoemde wetenschapper is geworden? Of was het zijn Zeeuwse afkomst? Naast een korte beschrijving van zijn uiterlijk is ook iets over zijn karakter bekend: “Was kort van posture, gelyck oock syn vader was; groot van oordeel, uytstekende in verstant, soet van aert ende aengenaem int converseren. Myde alle twist en tweedracht; was onder syn discipelen seer bemint ende lieftallich by iedereen.” Hij ontwikkelde zich zonder op de voorgrond te treden.
Of was het wellicht het Nederlands waardoor Beeckmans ideeën niet verspreid raakten? Het nieuwe boek, een Engelse editie en een bewerking van het uit 1983 stammende proefschrift van Klaas van Berkel, moet daar een einde aan maken. Het nieuwe boek is inhoudelijk gewijzigd. Bijna dertig jaar lang heeft Van Berkel nagedacht over de veranderingen en zijn collega Cohen heeft hem steeds, elke keer als zij elkaar zagen, gevraagd hoe het met Isaac was: “How about Isaac?”. Eindelijk, op 26 september 2013 kan de hele wereld kennis nemen van de denkbeelden van Isaac Beeckman.
Water uit een put halen, tekening uit het manuscript in de Zeeuwse Bibliotheek. (Beeldbank Zeeland/Zeeuwse Bibliotheek, recordnummer 110238)
Gedenksteen
Isaac Beeckman is terug in Middelburg, maar de publicatie van Klaas van Berkel brengt hem ook internationaal beter in beeld. “Laten we ook maar eens uitzoeken welk huis het echte geboortehuis van Beeckman is”, zegt Van Berkel, “en er een gedenksteen laten plaatsen, dan is Beeckman écht terug in Middelburg”.
En die ene straat in Nederland dat moet ook veranderen. Een straat in de plaatsen waar hij gedacht, gewoond en gewerkt heeft is niet meer dan logisch. In Kapelle staat wel een Isaac Beeckman Academie. Met Van Berkel wacht ik op Beeckman-straten, -wegen, – lanen en -parken in Zierikzee, Arnemuiden, Veere, Utrecht, Rotterdam en Dordrecht. In Zierikzee is het idee al bekend!
Liesbeth van der Geest, conservator bijzondere collecties
Verder lezen:
– De teksten van het dagboek van “Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634”, editie Cornelis de Waard (1939-1953) staan op: http://www.dbnl.org/tekst/beec002jour01_01
– Website van oud-natuurkundeleraar Ad Davidse: http://adcs.home.xs4all.nl/beeckman
– Klaas van Berkel, ‘Vruchtbaar isolement’: Isaac Beeckman in Zierikzee (1611-116). In: Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland), jrg 1986, nr. 11, p. 59-70.