Een kikker kwaakt, een koe loeit, een olifant schettert, een vogel fluit. We associëren dit eigenlijk met zingen. Het geluid dat ze produceren spreekt ons aan en we hebben er plezier in om ernaar te luisteren.
Dit kan ik beamen, want elke dag hoor ik op dezelfde tijd onder andere de merels fluiten. Het lijkt net of ze allerlei melodietjes aan het ‘zingen’ zijn. Het is ook bekend dat door de jaren heen vogelgezang verwerkt is in muzikale composities.
Wie kent niet de werken van Olivier Messiaen, waarin vogelgeluiden verwerkt zijn, zoals in het muziekstuk Oiseaux exotiques. Al meer dan 30 jaar maakt de Amerikaanse ornitholoog Luis Baptista geluidsopnamen van vogels. Over drummende spotvogels, merels die Beethoven fluiten en het raadsel van De spreeuw van Mozart. Hier had ik nog nooit over gehoord en mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Ik vond het dan ook zeer leuk om een artikel te vinden over De spreeuw van Mozart in de NRC en dat zich daar een aantal musicologen, waaronder Luis Baptista, mee beziggehouden heeft.
Mozart, portret door Johann Nepomuk della Croce, 1780
(Bron: Wikipedia)
Het verhaal gaat als volgt:
Op 27 mei 1784 kocht Wolfgang Amadeus Mozart voor 4 cent een spreeuw in een dierenwinkel. Hij raakte zeer gehecht aan het beest en hij leerde de vogel een thema fluiten uit zijn Zeventiende pianoconcert in G KV 453. De vogel bleek niet helemaal de juiste melodie te fluiten, maar het was toch aardig in de richting. Mozart was helemaal gelukkig.
Een jonge spreeuw
(Bron: Wikimedia commons)
Toen de vogel 3 jaar later doodging, was Mozart dan ook zeer aangedaan. Hij had speciaal voor de begrafenis van de vogel een lang gedicht geschreven. Zijn vrienden moesten zich in het zwart kleden voor de begrafenis van de spreeuw.
Kort daarna schreef Mozart Ein musikalischer Spass KV 522, een stuk waarover door de musicologen nog lang nagedacht is. Het muziekwerk werd namelijk niet begrepen; het miste de kwaliteit van Mozart. ‘Een muziekstuk met een cadens die veel te lang aanhoudt en met een lachwekkende diepe pizzicato-toon eindigt…’ (Dit is niet mijn mening, want ik vind het een prettig muziekstuk om naar te luisteren, maar ik leef natuurlijk wel in een andere tijd).
Er werden allerlei analyses en theorieën op losgelaten. Mozart zou de zang van de spreeuw in het stuk verwerkt hebben. De vogel fluit hier en daar dissonanten en enigszins vals en daarom zouden de hoorns vreemd klinken.
Wat ik zelf wel een aannemelijke conclusie vind, is de theorie van Luis Baptista. Hij geeft aan dat vogels als de spreeuw twee paar stembanden hebben waarmee ze onafhankelijk van elkaar twee deuntjes kunnen zingen. In het muziekwerk Ein musikalischer Spass lijkt het of je dissonanten hoort, maar het is in feite muziek in twee verschillende toonsoorten.
Zou dit muziekwerk dan op te vatten zijn als een laatste requiem voor zijn geliefde spreeuw…? Wie zal het zeggen. Het is zeker de moeite waard om dit werk te beluisteren.
Rea Bensch, Domeinspecialist muziek
Bronnen:
http://retro.nrc.nl
Wikipedia/Wikimedia commons
You Tube