Op reis in het buitenland ga ik uit aardigheid wel eens een bibliotheek binnen. In juni van dit jaar bracht ik drie weken in Zweden door. Dat kwam deze keer toevallig op gemiddeld één bibliotheek per week neer. Ik ben in twee openbare bibliotheken geweest en een universiteitsbibliotheek. Een ontspannen indruk.
Bibliotheek ‘Valfisken’
De eerste was de openbare bibliotheek ‘Valfisken’ in Simrishamn. Dat ligt op de uiterste zuidoostelijke punt van Zweden, aan de Oostzee. Het is een plaats ongeveer zo groot als Yerseke (en met dezelfde zeelucht). Ik dacht dat ik de eerste Marinus Bierens ooit in Simrishamn was, maar wat bleek: mijn grootvader met dezelfde naam was mij daar al zestig jaar geleden voorgegaan op een agrarische studiereis.
Zoals gebruikelijk in Scandinavië, is de bibliotheek onderdeel van een ‘cultuurhuis’ dat onderdak biedt aan meerdere culturele instellingen. Bij binnenkomst zie je meteen wat je in Zweden verwacht: de nieuwste detectives van eigen bodem. Iets verderop hebben ze een apart gedeelte voor regionale geschiedenis. Opvallend is ook een informatiepunt over de Europese Unie.
Er zijn minder werkplekken met computers dan je in een vooruitstrevend noordelijk land verwachten zou. In ieder geval geen gamezone. Wel behaaglijke plekken voor iedereen om lekker te zitten lezen. Het plaatsingssysteem van de boeken en andere materialen is op basis van korte nummers. Op de etiketten staan niet de eerste vier letters van het hoofdwoord, dus wordt het aan de lener zelf overgelaten om de goede plank te vinden. Zeker bij het wegzetten moet je daar toch wel goed op de achternaam van de schrijver letten, denk ik. De website is enkel in het Zweeds.
Stadsbibliotheek ‘Gefle Vapen’
Het middelgrote Gävle
Veel noordelijker aan de Oostzee, of eigenlijk is het al aan de Botnische Golf, ligt Gävle (uitspreken als jaevle). Aan de overkant van het water moet Finland liggen. De stad is van het formaat Roosendaal. De stadsbibliotheek ‘Gefle Vapen’ is van het formaat Zeeuwse Bibliotheek Plus, zou ik zeggen. Ze is gevestigd in een modern pand aan de rand van een 18e eeuwse wijk. Veel binnensteden in Zweden zijn verloren gegaan door branden. Dat heb je in een land waar eeuwen lang vooral van hout gebouwd werd. Maar in Gävle is een aantal straten met houten huizen in pasteltinten bewaard gebleven.
De open opstelling doet zeker niet onder voor de Zeeuwse Bibliotheek. Wat er vooral opvalt, is dat de kasten zo heerlijk vol zijn. Saneren? Pas wanneer de kasten uitpuilen, gaan we eens kijken wat misschien weg kan. Als boeken een beetje slijten, wil dat zeggen dat de mensen ze graag lezen. Dus dan laat je ze juist staan! Zo lijken ze te redeneren. In de collectie valt op hoeveel leesboeken ze in vreemde talen hebben. Niet alleen Fins en Engels, maar alle talen waar asielzoekers en andere ‘medezweden’ vandaan komen. Bijvoorbeeld heel veel Arabisch, Perzisch en Russisch. Er staan zelfs welgeteld vier Nederlandse romans, waaronder niemand minder dan goeie ouwe Mien van ’t Sant!
Wij waren er op zondag, en dan zijn ze enkele uren open. De collectie muziek is een wat we noemen ‘speerpunt’ van deze bibliotheek. Wat ook op de Zeeuwse Bibliotheek lijkt, is het doe-het-zelf systeem bij uitlenen en innemen. En links voorbij de ingang heeft deze stadsbibliotheek eveneens een leescafé, met een wat ruimere sortering dan bij ons. Bovendien heeft het café een heus buitenterras. De website is ook hier alleen in het Zweeds gesteld.
Zilveren bijbel
Grandeur van Uppsala
Van een grandioos kaliber is de universiteitsbibliotheek van Uppsala. In deze stad ontwierp de 18e eeuwse geleerde Carl von Linné (in Latijnse vorm Carolus Linnaeus) een indeling voor het plantenrijk die nog altijd geldig is. Uppsala was in de oudheid het politiek, cultureel en godsdienstig hart van de Zweedse natie. Vandaar dat hier in de late middeleeuwen een universiteit opgericht werd.
De bibliotheek ‘Carolina Rediviva’ is ondergebracht in een 19e eeuws pand bovenaan een heuvel met uitzicht op de dom en universiteitsgebouwen. Om binnen te gaan moet je lid zijn. Maar naast de hoofdingang is wel een permanente tentoonstellingsruimte ingericht. Met, vanzelfsprekend, de hoogtepunten uit de collectie. Waren Simrishamn en Gävle voor ons nog te bevatten, op de universiteit kom je natuurlijk in een andere wereld. Kleitabletten, Egyptische papyri, verluchte handschriften, de oudste Zweedse drukwerken in het Latijn en in het Zweeds…
Absolute topper is de ‘zilveren bijbel’ uit het begin van de zesde eeuw. Het is een vrijwel ongeschonden exemplaar van de vier evangeliën in de Gotische taal. Op dun purperkleurig perkament zijn de letters met zilverhoudende inkt opgetekend, vandaar de naam. Een eeuw tevoren was de tekst in het Gotisch vertaald. Tijdens de grote volksverhuizingen was een deel van de Goten, voor het andere deel woonachtig in het zuiden van Zweden en het nog steeds zo genoemde eiland Gotland in de Oostzee, in Oost-Europa terecht gekomen. Daar splitsten ze zich weer tussen Oost- en West-Goten. De Oost-Goten veroverden Italië. Hun koning Theoderik, die in Ravenna woonde, gaf opdracht voor dit handschrift. Het was vermoedelijk zijn persoonlijk exemplaar.
In de 16e eeuw bevond het evangelieboek zich in het bezit van de Oostenrijkse keizers. Zij hadden een grote bibliotheek in Praag. Aan het einde van de dertigjarige oorlog, in 1648, namen Zweedse troepen Praag in en namen de boekenschat mee naar hun land. Zonder te weten wat ze precies bij zich hadden, brachten ze zo het Gotische evangelie thuis in Zweden, de hedendaagse erfgenaam van de Gotische natie. Nu ligt het boek permanent te kijk in een spaarzaam -maar stemmig- verlichte vitrine.
De universiteitsbibliotheek heeft ook een website. Met een kleine virtuele tentoonstelling. Rechts bovenaan is een knop waarmee je de taal op Engels kunt zetten. Als conservator van de bescheiden Zeeuwse collectie kwam ik toch wel een beetje beduusd naar buiten …
Eenmaal terug in Middelburg, werd ik verrast door het zomerthema ‘Scandinavië’. Terwijl ik alle Zweedse bossen afgezocht had op trollen, maar er geen gevonden had, lachten ze me vrolijk toe in vitrines op de begane grond van de bibliotheek. Maar deze zijn niet echt. Want hoe herken je echte trollen? Je kunt ze meestal niet eens zien, maar alleen ruiken. Ze stinken namelijk ontzettend. En ik kan het toch wel weten, gelooft u mij.
Marinus Bierens, vakreferent & coördinator catalogus Zeeuws Documentatiecentrum