Berichten met tag ‘gevels’

J.C. van Schagen, een niet vergeten Zeeuwse dichter

dinsdag, 6 november 2012

Treffende haiku over zee en land op de achterkant van de drie kiosken op de Middelburgse Markt, heb je ze al gezien? Heel toepasselijk gelinkt aan het product dat in de kiosk wordt verkocht. Een haiku over een visje op de viskraam en eentje over helmgras op de bloemenkraam. Een haiku over het kind en de zee siert de ijskiosk.

Sprekende Gevels
Eind augustus, op een nazomerse, zonnige vrijdagmiddag stond er een gezelschap poëzieliefhebbers op de Markt. Ed de Graaf, Middelburgse wethouder van Cultuur, onthulde de drie haiku van de Zeeuwse dichter J.C van Schagen (1891-1985). Thea Everaers, initiatiefneemster van het project Sprekende Gevels  en lid van de Werkgroep Poëzie had het wederom voor elkaar om toestemming van de gemeente Middelburg te ontvangen voor het plaatsen van gedichten over ‘zee en land’ van, natuurlijk, Zeeuwse dichters.
Inmiddels zijn er al een heleboel gedichten te zien op blinde muren in de Middelburgse binnenstad en kan er een heuse poëzieroute worden gelopen. Het is de bedoeling dat er uiteindelijk vijfentwintig gedichten worden geplaatst.

Het wijze visje
dat in het natte zand leeft
vindt de zee te groot

Van Schagen
Als webredacteur van Literatuur in Zeeland (de website van de Zeeuwse Bibliotheek over ‘alles’ wat er op literair gebied in Zeeland speelt) word ik regelmatig uitgenodigd om naar de feestelijke onthulling van een nieuw gevelgedicht te komen. Daar ben ik blij mee, ik kan er op de website aandacht aan besteden; er is het dossier Project Sprekende Gevels te vinden, waar alle tot nu toe geplaatste gedichten zijn te lezen. Maar natuurlijk is het gewoon erg leuk om er als poëzieliefhebber bij betrokken te zijn. De keer dat de haiku van Van Schagen op de markt werden onthuld, was ik extra enthousiast. Ik woon namelijk al drieëntwintig jaar in het huis waar Van Schagen zijn jeugd heeft doorgebracht.

Van mij
Daar ben ik best een beetje trots op, ik zal in ieder geval niet nalaten om het rond te bazuinen aan ieder die het weten wil, Van Schagen is ook een beetje ‘van mij’. Ik bezit een foto die in de jaren dertig is genomen in mijn woonkamer, van de jonge Van Schagen met zijn ouders. Bovendien is er zijn gedicht Frühlingslied (Lentelied), waarin Van Schagen zijn moeder beschrijft, die in míjn tuin naar de ondergaande zon kijkt. Enkele jaren geleden werd dit gedicht tot mijn verrassing verfilmd door de Zeeuwse cineast Erik de Bruyn, met de bekende actrice Halina Reijn in de hoofdrol.

windje komt uit zee
strijkt laag door het helmgras
en valt daar in slaap

Naïef
Je zou kunnen denken dat Van Schagen een vergeten Zeeuwse dichter is, die voor ons eigenlijk niet meer de moeite waard is om kennis van te nemen. Maar zijn debuut Narrenwijsheid, dat eerst in De Stem verscheen (1922), en later meerdere malen apart werd uitgegeven, is het zeker nog waard om te lezen. Het zijn scherp geschreven, melancholische prozagedichten, die nog steeds kunnen raken. Van Schagen schrijft in een ‘naïeve’, soms kinderlijk verwonderde stijl.

Haiku
De haiku op de markt laten dit laatste ook duidelijk zien. Hij hechtte er later in zijn leven steeds meer waarde aan om gecomprimeerd en eenvoudig uit te drukken wat hij voelde. Het verklaart ook zijn voorkeur voor deze Japanse versvorm.

Verloren duinen
een kindertijd ver in zee
en zo verdwenen

Eerbetoon
De ruimte ontbreekt hier natuurlijk om uitgebreid in te gaan op het werk van Van Schagen, die overigens ook grafisch kunstenaar was. Toch hoop ik dat je interesse is gewekt. Deze ‘vergeten’ Zeeuwse dichter, wiens werk gelukkig toegankelijk wordt bewaard in de collectie van de Zeeuwse Bibliotheek, is het waard om als Zeeuwse literaire coryfee te worden opgetekend. De haiku op de Markt zijn in ieder geval een mooie blijvende herinnering. Hulde aan het project Sprekende Gevels!

Helaas staan de bovenstaande, puntige gedichtjes niet op de gevel van mijn huis…

Anya Marinissen,
Webdredacteur www.literatuurinzeeland.nl

Naschrift: Eind september is intussen het twaalfde gevelgedicht geplaatst op  een muur van Singelstraat 70: Mare Nostrum van Henri Looymans, de huidige stadsdichter van Middelburg. Eind oktober werden daar aan toegevoegd op een muur van Seisstraat 1 een gedicht van Juul Kortekaas en een gedicht van P.C. Hooft-prijs winnaar Hans Verhagen op een muur van Kromme Weele 26.

Poseidon – Hans Warren

maandag, 6 december 2010

Op de zijgevel van Restaurantje Nummer 7 in Middelburg is het gedicht Poseidon van de in 2001 overleden Zeeuwse schrijver en dichter Hans Warren officieel onthuld op 30 oktober 2010. Het is het zesde gedicht in de serie ‘Sprekende Gevels’. Het project van de werkgroep poëzie van de Stichting Kunst- en Cultuurroute is vorig jaar juli begonnen. Het doel is om blinde muren en gevels en andere verrassende plaatsen te verfraaien met gedichten. Het thema is ‘zee en land’ en de werkgroep wil in totaal zo’n 25 gedichten in de stad plaatsen.

Vanuit historisch oogpunt is het plaatsen van het gedicht Poseidon op de hoek Brakstraat en Rotterdamsekaai een mooie keuze. Een straat tegenover het Prins Hendrikdok. Hier was oorspronkelijk de oude getijdehaven van Middelburg. Via het riviertje de Arne was er tot 1535 een open verbinding met de Noordzee, eb en vloed hoorden erbij.

POSEIDON
Ik, die aan zee geboren ben,
wil nog graag geloven, machtige Poseidon,
dat de zee onze eilanden draagt.
In de zoute wellen, diep in ’t land
offeren we, ook al wordt daar onze roeispaan
nog niet voor schepel aangezien,
en als je woedt, Poseidon Asphalios,
vastgegronde, wanneer de aarde steunt,
de golven koken, dan sidderen wij radeloos.
Bergen komen en gaan, een krater gaapt
daar waar je heiligdom verrees –
maar in de prille parelmoeren morgen
na het geweld, staat daar
onstuimig hinnikend je zoon,
het vleugelpaard Pegasos klaar.

De schrijver en dichter Hans Warren werd altijd geïnspireerd door de Oudheid en door Griekenland, zozeer dat hij al vroeg in zijn loopbaan werd afgeschilderd als ‘een Griekse God in het Zeeuwse landschap’.
In 1973 publiceerde hij een dichtbundel De Olympos’, met gedichten over de twaalf grote goden en godinnen van de Olympos. Hij wilde bewijzen dat de Griekse goden ook nu nog leven. In Middelburg kunnen voorbijgangers het gedicht Poseidon, als eerbetoon, lezen op de muur in de Brakstraat en kan men mijmeren over goden, zee en land, stormen en kabbelende golfjes, worstelen en bovenkomen. Poseidon is een gedicht dat wel wat toelichting mag hebben.

Poseidon, zijn Romeinse naam is Neptunus, was de grote zeegod die heerste over alle wateren en zeeën op aarde. Samen met Zeus en de andere goden verbleef hij op de berg Olympos, al was hij meestal te vinden in zijn schitterende onderzeese paleis en kwam hij voornamelijk naar de Olympos om met de andere goden te vergaderen.

De naam Asphalios (gever van veiligheid) is één van de vele ‘functienamen’ of bijnamen die aan Poseidon werd gegeven, een andere naam is Hippios (god van de paarden). Behalve god van de zee was Poseidon ook de vader van de eerste paarden, zoals het ontembaar geachte gevleugelde paard Pegasos. Ook is hij de verwekker van aardbevingen, de ’aardschudder’, de veroorzaker van vloedgolven en zeestormen. Daarnaast houdt hij de aarde weer vast in zijn stevige armen en draagt hij haar.
Deze geduchte en grillige zeegod, die zeker door zeelieden te vriend gehouden moest worden, werd in de hele Romeinse en Griekse wereld vereerd.
Zijn beroemdste tempel, de Poseidon-tempel van Sounion, in 1976 bezocht door Hans Warren, in 2010 bezocht door mijn dochter Femke, leerlinge van ‘De Nehalennia’, staat afgebeeld op honderden affiches van het Griekse verkeersbureau.

In het gedicht Poseidon is het thema zee en land mooi verweven. De zoute wellen verwijst naar het feit dat Poseidon niet alleen de zee maar ook de rivieren, beken en bronnen beheerde, hij zou de bron op de Acropolis geslagen hebben.

De tegenstelling roeispaan en schepel is mooi, Hans Warren koos dit beeld omdat het gelijkuitziende voorwerpen zijn, grote graanschepels en roeispanen hebben ongeveer dezelfde vorm gehad. De schepel is een platte houten schop met lange steel om graan en aardappelen mee te scheppen of ‘om’ te zetten.

Poseidon werd veelvuldig afgebeeld, als een imposante figuur met een volle baard en een drietand die de cyclopen voor hem hadden vervaardigd. De drietand draagt hij altijd als een teken van zijn waardigheid in zijn hand. Met dit wapen, de vork met drie tanden, bedoeld ook om vissen te spietsen, deed hij de zee hoog opgolven of bracht hij die tot rust, beroerde hij de aarde en verbrijzelde hij rotsen. Wraakzuchtig was hij ook: dan sidderen wij radeloos.

De tekst eindigt met Pegasos, dit gevleugelde paard brengt een nieuw element in het gedicht. Hij overstijgt land en zee, terwijl Poseidon juist aan land en zee gebonden is. Het licht en de hogere hemelse machten hebben het donker en de aardse machten overwonnen. Pegasos staat klaar om de wagen van Eos, de dageraad, te gaan trekken, er breekt immers een nieuwe dag aan.

Hans Warren was niet alleen een kenner van de goden, hij was ook een onstuimig liefhebber van het voedsel van de goden: de vruchten van de zee.
Dat maakt de keuze voor het plaatsen van Poseidon op de zijgevel van Restaurantje Nummer 7 wel heel apart. In Geheim dagboek 1996-1998 lezen we dat hij op 14 september 1996 zelfs gegeten heeft bij No.7. Op deze dag werd in de Zeeuwse Bibliotheek de tentoonstelling geopend vanwege zijn vijfenzeventigste verjaardag. Bij de voorbereiding en opening van deze tentoonstelling waren veel medewerkers van de bibliotheek betrokken, Ronald Rijkse was de eerste spreker! Na afloop ging Hans Warren uit eten met vrienden waaronder Gerrit Komrij en Tom Lanoye.
Ik wil de goden niet verzoeken maar ik denk dat dit Hans Warren wel gelukkig had gestemd, het weten dat zijn Poseidon in Middelburg aan de gevel omgeven zou zijn door de geuren van zeevruchten, zoals coquilles, kreeft en Noordzeekrab. Misschien prikt hij zelfs een vorkje mee?
En Poseidon? Zaterdag 7 november leek het of de goden een spel speelden met de elementen. Aan de kust ontstonden plotselinge buien, bij de Brakstraat bleef het zonnig en droog. Maar… wanneer een schip te water wordt gelaten wordt het gedoopt met een fles champagne voordat het dok verlaten wordt. Niemand weet waar die middag de windvlaag vandaan kwam die de champagneglazen zachtjes optilde en zo ook hier een doop volbracht.
Volgens mij heeft Hans Warren zo bewezen dat de goden nog wervelend aanwezig zijn en zorgen zij in de toekomst voor meer beweging in Middelburg.

Poseidon is door zijn macht ook beschermheer van schepen en vissers. Oost, west, thuis, best… Alle zeelieden een behouden vaart toegewenst!

Anke Nijsse, medewerker Onderwijsbibliotheekdienst

Dank aan Thea Everaers, Ed de Graaf en Mario Molegraaf.

Bronvermelding:
Over ‘De Olympos’ van Hans Warren, Jos Versteegen, 1982
Verzamelde gedichten, Hans Warren, 2002
Foto’s: Anke Nijsse
Gedicht Poseidon, Brakstraat 2010
Rotterdamsekaai, scheepsmasten van De Stortemelk, achtergrond de Oostkerk, 2007