Berichten met tag ‘Rusland’

Boeken uit een land dat niet meer bestaat

dinsdag, 16 januari 2018

De kaart van Oost-Europa van voor de Eerste Wereldoorlog zag er heel wat anders uit dan die van vandaag. Er zijn daar sindsdien vele legers overheen getrokken, grenzen heen en weer geschoven, hele volken verplaatst of zelfs opgeheven. Nog binnen mensenheugenis hebben zich drama’s voorgedaan die de Grote Volksverhuizingen aan het einde van de Oudheid doen verbleken. Deze achtergrond verklaart ook het gedrag van hun huidige regeringen.

Een van die verdwenen landen is (Oost-)Pruisen. In het dicht beboste en dun bevolkte gebied tussen Litouwen en Polen aan de zuidelijke kust van de Oostzee woonde lang geleden een Baltische bevolkingsgroep, de Pruisen. Vanaf de 13e eeuw hebben kolonisten uit het overbevolkte Duitsland onder bescherming van de kruisridders van de Duitse Orde daar de macht overgenomen, en zich met de oorspronkelijke bevolking vermengd. Het gebied eindigde als een afgelegen Duitse provincie in de winter van het jaar 1945, toen het Rode Leger in een orgie van wreedheid het gehate volk van de nazi’s de Oostzee in dreef. De overlevende Duitsers kwamen in de Bondsrepubliek of in de DDR terecht, met het laatste DNA van de Baltische Pruisen in hun lijven.

Hoe Rusland en Polen het land verdeelden (Bron: Google)

In hun plaats vestigden zich Russen in het noordelijke gedeelte, en Polen uit het huidige Wit-Rusland in het zuidelijke gedeelte. De grens is kaarsrecht getrokken. Koningsbergen, de ooit welvarende en bruisende hoofdstad van Pruisen aan de monding van de rivier de Pregel, werd eerst door Engelse bombardementen en vervolgens door de Sovjets van de kaart geveegd. Op het terrein van de nagenoeg verdwenen stad werd een nieuw communistisch woonoord gebouwd onder de naam Kalíningrad. Tientallen jaren was deze streek een verboden gebied voor buitenlanders. Na de onafhankelijkheid van Litouwen raakte Kalíningrad met zijn omringende district geïsoleerd van de rest van Rusland, en werd het een exclave aan de Oostzee.

De naam ‘Koningsbergen’ heb ik tijdens mijn studietijd leren kennen door het levensverhaal van Immanuel Kant (1724-1804), de beroemdste Europese filosoof ooit, die zijn leven lang die stad bijna niet uit geweest is. Wat mij toen trof, was dat hij als verzetje ’s avonds iedere dag stipt op de zelfde tijd vergezeld door zijn huisknecht precies dezelfde wandeling door de stad tot buiten de bebouwing ging maken. Ik had op dat moment geen idee waar Koningsbergen lag. Het bestond toen ook al lang niet meer.

Bij de Dom van Koningsbergen

Eind september 2012 ben ik dan zelf toch nog in Koningsbergen geweest. Of ben ik er niet meer geweest, omdat het niet meer bestond? Ben ik dan in Kalíningrad geweest? Of misschien juist in allebei tegelijk? De kennismaking was onvergetelijk. Ik heb heel het gebied van het voormalige (Oost-)Pruisen kunnen doorkruisen, als een kruisridder van vroeger die in de moderne tijd vreedzaam op de motor teruggekeerd is. Ik heb het grafmonument van Kant bij de bewaard gebleven dom van Koningsbergen gezien. Ik heb er kennis gemaakt met de huidige, zeer prettige inwoners van beide landsdelen. En ik heb het geluk gehad daar nog enkele overlevenden van het oude Pruisen te spreken.

Iedere conservator legt persoonlijke accenten in zijn collectiebeleid. Ik vertelde al eerder dat ik als oriëntalist graag exotische geschriften aan de bijzondere collecties toevoeg. Maar ook het oude Oost-Pruisen heeft mijn speciale aandacht. Er was trouwens ook een West-Pruisen, aan de oever van de Weichsel ten zuiden van Danzig. Diverse drukwerken van uitgevers uit het 18e-eeuwse Koningsbergen zijn inmiddels in onze kluis aanwezig: de bekendste huizen zijn Hartung, Reusner en Nicolovius. Het zijn stichtelijke werken, dichtbundels en Latijnse proefschriften van de universiteit Albertina.

Boek ‘Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft’ geschreven door Kant, tijdens zijn leven in Koningsbergen verschenen

Maar het mooist is als je werken van Immanuel Kant zelf, die nog tijdens zijn leven in Koningsbergen verschenen zijn, bemachtigen kunt. Sinds kort hebben wij een eerste druk van ‘Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft’, uitgegeven bij Kants buurman Friedrich Nicolovius in 1793. Het is bijzonder te bedenken hoe deze exemplaren uiteindelijk in Middelburg hun uiteindelijke bestemming gevonden hebben. Ze waren zeker al voor 1945 door verkoop en vererving naar het westen gekomen. Ooit gedrukt in inmiddels allang verwoeste panden aan de monding van de Pregel, rusten ze nu aan de monding van de Schelde.

Marinus Bierens,
Conservator Bijzondere collecties

 

Moeilijke landen

vrijdag, 5 oktober 2012

Wat is een moeilijk land? En waarom zou je eigenlijk op vakantie willen naar een land waar je elke dag het risico loopt door een aap te worden beroofd of geconfronteerd te worden met schrijnende armoede? Reisveteraan Jelle Brandt Corstius licht zijn liefde voor moeilijke landen buitengewoon geestig toe op dinsdagavond 2 oktober in de Aula van de Zeeuwse Bibliotheek. Leidraad deze avond is zijn dit voorjaar uitgekomen Universele Reisgids voor Moeilijke Landen.

Reisgids

De Universele Reisgids voor Moeilijke Landen is de nieuwste bijbel voor reizend Nederland, van de avontuurlijke globetrotter tot de ondernemende expat. Jelle Brandt Corstius schreef eerder Rusland voor gevorderden en Kleine landjes, waarvan meer dan 25.000 exemplaren werden verkocht, en hij maakte de televisieseries Van Moskou tot Magadan en Van Moskou tot Moermansk. In de afgelopen twee jaar presenteerde hij het programma Zomergasten. Dit najaar wordt een serie over India uitgezonden door de VPRO: Van Bihar tot Bangalore.

“Vergeet alles wat je denkt te weten over vakantie vieren. Reizen door een moeilijk land is niet ontspannen en vaak heel erg lastig. Maar dat maakt het natuurlijk ook bijzonder leuk”. De Universele Reisgids voor Moeilijke Landen maakt andere reisgidsen min of meer overbodig. Je leest onder meer hoe je succesvol afdingt in tien stappen (waarmee je dit boek al hebt terugverdiend), hoe je vieze hapjes pijnloos door kunt slikken, wat je kan verwachten in Rusland als er een vork van tafel valt en andere dranketiquette. Uitgaande van dergelijke karakteristieken bestrijken moeilijke landen zo’n beetje de hele wereld volgens Brandt Corstius, op West-Europa, de Verenigde Staten en Australië na dan. Met België als twijfelgeval.

Rusland e.o.

Jelle Brandt Corstius vertelt het schouwlustige publiek aan de hand van een digitale fotoreportage hoe zijn reiscarriere begint in de Oekraine, waar hij louter vanwege de exotisch klinkende naam Odessa met een jeugdvriend per trein heen trekt. Sindsdien is hij gefascineerd door het voormalig Oostblok, waar hij tot op de dag van vandaag met veel liefde over spreekt. Zo ook deze avond. De bezoeker van de lezing wordt getrakteerd op smakelijke verhalen over corruptie, extreem alcoholisme, walvisjachten, dronken chauffeurs en veel, heel veel flessen wodka. Een prachtig kijkje in het moeizame bestaan en alledaagse leven boven de Poolcirkel. Ook oorlogsgebieden worden niet geschuwd en met een zekere opgewektheid vertelt Jelle hoe in Grozny de kogels hem om de oren fluiten terwijl hij probeert zijn beltegoed op te waarderen in een van de vele beltegoedwinkels (nog zo’n veel voorkomend randverschijnsel in een moeilijk land) .

India

Zijn laatste project is India. Waar de doorsnee reisgids uitweidt over de grootste democratie ter wereld als cultureel sprookjesland, is Jelle vooral gefascineerd door het dagelijks leven wat zich afspeelt  in  kermisachtig uitgedoste vrachtwagencabines, toiletgebruik ten gevolge van buikloop en de consequenties van het doneren aan kindbedelaars. Elke absurditeit wordt laconiek en luchtig verteld en beschreven en dat vormt de kracht van de Universele Reisgids voor Moeilijke Landen. Zo aanstekelijk zelfs dat ik een exemplaar na afloop van de lezing in een opwelling aanschaf, alhoewel ik nooit in een echt moeilijk land geweest ben en er vermoedelijk de eerste tien jaren ook geen voet zal zetten. Vandaar dat ik de gids dit najaar zal meenemen om een lang weekend uit te proberen in een karakterisiek landelijk optrekje met inbouw openhaard, veilig gelegen in het twijfelgeval België.

Janette Zuydweg, vakreferent

N.B. SLAZ blijft voorlopig in een lichtvoetige reismodus en presenteert dinsdag 20 november een avond met Geert Mak over zijn nieuwste boek: Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika.

Bron: NRC Lux

Foto: jellebc.nl