In de Schatkamervitrine vinden we deze zomer handschriften en vroege uitgaven van Nederlandse vrouwelijke componisten rond 1900. De emancipatie speelde een belangrijke rol bij het naar buiten treden van deze vrouwen. Niet langer tevreden met optredens tussen de salondeuren, begaven zij zich stapsgewijs richting het concertpodium. Een logische tussenstap hierbij is het gebied van het lied en met name kinderliedjes. Een aantal van deze kinderliedjes is omarmd door het grotere publiek en heeft zijn weg gevonden in het bekende Nederlandse repertoire. In de bundel ‘Kun je nog zingen, zing dan mee’, voor het eerst gedrukt in 1908, vinden we een aantal bekende namen terug: o.a. Catharina van Rennes en Hendrika van Tussenbroek.
De rol van vrouwen in het Nederlandse muziekleven was in de 19de eeuw beperkt. Behalve op het gebied van zang, kregen niet veel vrouwen de kans zich als professioneel musica te profileren.
Vrouwen droegen in de eerste plaats de verantwoordelijkheid voor het huishouden en de opvoeding van de kinderen. Op het gebied van de kunsten kon een vrouw zich slechts als liefhebster ontplooien en werden de resultaten van haar inspanning vaak enigszins geringschattend terzijde geschoven.
In de eeuw die achter ons ligt, is het proces dat begon met bescheiden kinderliedjes en pianocomposities voor uitvoering in besloten kring, voortgezet. Anno 2010 is de inhaalslag nog niet voorbij, maar we horen wel steeds meer muziek van vrouwelijke componisten op het concertpodium.
Een korte schets over de vrouwelijke componisten waarvan muziekwerken te zien zijn in de schatkamervitrine:
Hendrika van Tussenbroek
Hendrika van Tussenbroek werd geboren in Utrecht op 2 december 1854 en is gestorven op 21 juni 1936 te Doorn. Zij studeerde in Utrecht bij Richard Hol en Johan Wagenaar en richtte in Utrecht -en later ook in Amsterdam- een eigen zangschool op. Van Tussenbroek componeerde voornamelijk kinderliederen en kindercantates, die voor de muzikale vorming van het kind van grote waarde waren. In zoverre was zij een ‘kunstzuster’ van Catharina van Rennes. Hendrika van Tussenbroek en Catherina van Rennes waren vriendinnen van elkaar. De liederen van Hendrika hebben vaak een zangpedagogische strekking, ze munten uit door een fijne, ranke melodie. Een van de mooie zangjuweeltjes zijn de ‘Fabels van La Fontaine’ waaronder het lied ‘De krekel en de mier’ .
Catharina van Rennes
Catharina van Rennes werd geboren op 2 augustus 1858 in Utrecht en is gestorven op 23 november 1940 te Amsterdam. Zij heeft haar opleiding gevolgd bij Richard Hol, Johannes Messchaert en Th. L. van der Wurff.
Bij Van der Wurff slaagde zij voor klavierspelsolo in 1883 en in 1884 voor solozang en zangonderwijs. Daarna had zij een carriere als zangeres waarbij ze solo’s zong in werken van Robert Schumann.
In 1887 stichtte zij in Utrecht haar eigen zangschool voor kinderen, ‘Bel Canto’, die in verschillende steden dependances kreeg.
Catharina ontwikkelde een eigen onderwijsmethode voor kinderen. Tot haar leerlingen behoorden prinses Juliana en Jo Vincent.
Haar composities bestaan voor een groot deel uit een-, twee- en meerstemmige kinderliederen met pianobegeleiding. Met haar opgewekte en vaak humoristische liedjes doorbrak ze de toen overheersende overtuiging dat een kinderlied in de eerste plaats braaf en moralistisch moest zijn. Een van haar bekendste kinderliedjes is: ‘Drie kleine kleutertjes die zaten op een hek’.
Henriëtta Jacoba Witsen werd in 1875 in Amsterdam geboren als telg uit de bekende Witsen dynastie. Zij bezocht de HBS in Haarlem en trouwde in 1898 met de uit Middelburg afkomstige Bonifacius de Jonge van Campens Nieuwland.
In 1906 verliet Henriëtta haar man en drie kinderen en in 1909 werd de scheiding uitgesproken. Van 1913 tot 1922 was zij getrouwd met de Rotterdamse autohandelaar Pieter Overgauw. In die periode deed zij eindexamen piano aan het Conservatorium van Berlijn. Na haar tweede scheiding woonde zij een tijd in bij haar vader in Amsterdam.Van 1946 tot 1959 leefde zij op Walcheren, afwisselend in Oostkapelle en Domburg. Haar composities, vooral pianowerken en liederen, waarvan een aantal tijdens haar leven in druk is verschenen als opus 1 t/m 4, zijn duidelijk beïnvloed door de muziek van Schumann en Chopin.
Anna van der Mieden van Opmeer
Vermoedelijk betreft het hier Agnes Anna van der Mieden, geboren te Middelburg op 20 april 1843, en gestorven op 24 februari 1934 te Oostkapelle. In de archieven van Toonkunstkoor Zeist, een van de oudste koren in Nederland, vinden we in het programma van het concert op 7 april 1908 haar naam tussen de solisten: Jonkvr. A. van der Mieden van Opmeer, sopraan. Bij die gelegenheid werd o.a. uitgevoerd: ‘Die wilden Schwäne’ – Reinecke, en van L.F. Brandts Buys: ‘Das Singenthal’.
Deze expositie in de schatkamervitrine bevindt zich op de eerste etage van de Zeeuwse Bibliotheek en is nog te bewonderen tot en met 21 augustus.
Els van de Wijdeven en Rea Bensch, muziekafdeling
Zilveren bijbel