Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, NBD Biblion en het NIOD hebben een banierententoonstelling ontwikkeld, bedoeld voor leerlingen uit het voorgezet onderwijs. De tentoonstelling bestaat uit vijf sets van vijftien banieren en reist sinds mei 2015 langs openbare bibliotheken in Nederland. Van 18 april tot en met 14 mei 2016 was deze tentoonstelling te zien in de ZB op het Plein.
Zeventig jaar na de bevrijding speelt de Tweede Wereldoorlog nog steeds een grote rol in onze herinneringscultuur. Hoe kijken wij anno 2016 terug op de mensen die in de oorlog hebben geleefd? Waarom ging iemand mee met het regime, waarom ging iemand in het verzet? Wat is ‘goed of ‘fout’ en welke betekenis hebben deze begrippen in onze huidige samenleving?
De tentoonstelling op het Plein stelt een onderbelicht aspect van de bezettingsgeschiedenis aan de orde: de grafische vormgeving in Nederland in en rondom de Tweede Wereldoorlog. Zowel aan de goede als aan de foute kant waren- artistiek gezien- uitstekende ontwerpers aan het werk. De expositie brengt deze tegenstellingen helder en kleurrijk in beeld.
Het accent van de tentoonstelling ligt duidelijk op affiches, het communicatiemiddel bij uitstek om de bevolking destijds te informeren. Alle partijen gebruikten deze middelen: de bezettende Duitse autoriteiten; de met hen sympathiserende Nederlandse Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) en het departement van Volksvoorlichting en Kunsten en niet te vergeten: het verzet.
Voor alle partijen gold: goede vormgeving is van groot belang. De boodschap moet in één oogopslag duidelijk zijn. Bezetter en Verzet maakten beiden gebruik van grafische wapens. De eerste om de Nederlanders zijn wil op te leggen, de tweede om hen te mobiliseren.
De Nationaal-Socialistische Beweging en de Duitse bezetter gebruikten affiches en propaganda om de bevolking naar hun hand te zetten; het verzet en de ondergrondse pers streden met verzetskunst en illegaal drukwerk. Naast objecten uit de Bijzondere Collecties bevat de tentoonstelling voorwerpen uit andere erfgoedinstellingen zoals het Stedelijk Museum, het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Ook de unieke afficheverzameling van het NIOD, in beheer bij de Koninklijke Bibliotheek, is ruim vertegenwoordigd in deze expositie.
Een boeiend thema dus: vormgeving aan weerszijden van de scheidslijn tussen goed en fout. Deze tweedeling geeft een indruk van de dilemma’s waarvoor alle Nederlanders maar in het bijzonder vormgevers zich tijdens de bezettingsjaren gesteld zagen. En aan beide kanten zien we vanuit zowel artistiek als ideologisch standpunt ‘goede’ en ‘foute’ ontwerpers aan het werk. Naar aanleiding van dit onderwerp is ook een boek verschenen dat ook te leen is bij ZB| Bibliotheek.
Goed fout : grafische vormgeving in Nederland 1940-1945 / Alston W. Purvis ; Erik Somers, René Kok, Gerard Groeneveld ; redactie: Sytze van der Veen
[Nijmegen] : Uitgeverij Vantilt, ©2015
255 pagina’s : illustraties ; 28 cm. – Met literatuuropgave
ISBN 978-94-6004213-3 gebonden.
Janette Zuydweg,
Europe Direct Middelburg