Op het moment dat minister Plasterk van Binnenlandse Zaken dreigt de constitutie die het provinciale verband dat Nederland heet door een steek van het bureaucratische zwaard om zeep te helpen, viert de provincie Zeeland geheel ten onrechte haar 200-jarig bestaan.
De provincie als autonoom bestuur bestaat immers al sinds 1574 en als we het grafelijke bestuur bekijken al sinds de 13de eeuw. De Rijksoverheid vond het echter nodig het oranjeblazoen na de inauguratie van Willem IV (die om zijn foute voorgangers niet in herinnering te brengen niet zo mag heten) op te poetsen en kwam met dit lumineuze idee. Eerder al had ik het over de grabbelton die geschiedenis heet en ook in dit geval wordt er dankbaar gebruik gemaakt om zaken naar eigen hand te zetten, want politiek en geschiedenis is een dodelijke combinatie. Als je dit soort blije, door de rijksoverheid geïnitieerde sites ziet, bekruipt mij in ieder geval het gevoel dat de zogenaamde democratische staten die de vrijhandel hoog in het vaandel voeren wel heel erg graag leentjebuur spelen bij de propaganda ministeries van de oude Sovjet-Unie.
De Grote Oorlog
Wat elke Zeeuw echter hoort te weten, is dat het allesbehalve vanzelfsprekend is dat Zeeland in zijn huidige vorm nu nog bestaat. Honderd jaar geleden zat het kleine Nederland ingeklemd tussen oorlogvoerende grootmachten en lag Zeeland pal naast de frontlinie. Niet alleen nu, maar ook honderd jaar geleden moest voor het behoud van de provincie gestreden worden. De Belgen vonden namelijk dat Nederland zich door zijn neutraliteit tijdens de oorlog pro-Duits had gedragen en wilde compensatie voor de oorlogsschade in de vorm van de annexatie van Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen. Dit was uiteraard een even ridicule als hypocriete drogreden om de Limburgse steenkolenmijnen de toegang tot Antwerpen in handen te krijgen. De Zeeuws-Vlamingen reageerden dan ook als door een wesp gestoken. J.N. Pattist vond dat het gebied van Hulst tot Cadzand deel van Nederland moest blijven uitmaken en componeerde al in 1917 samen met J. Vreeken de tekst en muziek van het Zeeuws-Vlaamse volkslied. Protestbewegingen van meisjes gestoken in klederdracht togen naar Den Haag en uiteindelijk leverde die actie ook ons Zeeuws Volkslied op, dat in 1919 door hoofdonderwijzer D. A. Poldermans uit ’s-Gravenpolder werd geschreven en van muziek werd voorzien door Jan Morks.
[Zeeuws Volkslied, Affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 11375]
Eigenlijk heb ik het nu nog slechts gehad over de kleinste rimpeling die de Eerste Wereldoorlog in de provinciale vijver veroorzaakte. Vanaf augustus 1914 had Zeeland namelijk behoorlijk wat te stellen met alle oorlogsproblematiek. Wie ’s avonds op de duinen van Walcheren stond, kon de kanonnen aan het front in België horen bulderen en de horizon rood zien oplichten van het vuur. Bij vergissingsbombardementen op Goes en Zierikzee in 1917 waren doden te betreuren. Diverse vliegtuigen en schepen werden in beslag genomen, Duitse en geallieerde militairen geïnterneerd, honderden slachtoffers vielen langs de geëlektrificeerde grensafzetting, een miljoen vluchtelingen staken de grens over en tot na de oorlog waren bepaalde producten in Nederland alleen op de bon verkrijgbaar. Over dit alles wordt in Zeeland zelf veel voor het voetlicht gebracht, dat ik hier graag op een rijtje zet.
[Prent met Belgische vluchtelingen in 1914, Tekeningen en prenten, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 88]
Boeken en collecties
Lopend door de Drvkkery bent u de stapels boeken over de Eerste Wereldoorlog ongetwijfeld tegengekomen, op de website geeft een zoekactie zelfs 191 resultaten. Voor wat betreft Zeeland zelf moet de geïnteresseerde nog even geduld hebben voordat het oorlogsgeweld in de boekhandel losbarst. Het was niet voor september 1914 dat de oorlog namelijk naar Zeeland kwam, dus voor die tijd -anno 2014- zullen we ons tevreden moeten stellen met wat er nu al te krijgen is in uw eigen Zeeuwse Bibliotheek.
John Keegans’, De Eerste Wereldoorlog 1914-1918 , dat al in 1998 verscheen, is een standaardwerk. Van Lyn MacDonald, verscheen een reeks boeken die de jaren 1914, 1915, 1916, en 1917 beslaan en waar telkens een gebeurtenis of beroemde slag centraal staat in het grotere thema. De Nederlanders zijn natuurlijk vooral benieuwd naar wat er hier in Zeeland zoal gebeurde. Alweer enige jaren geleden werd een groot project onder de titel De Grote Oorlog. Kroniek 1914-1918 gestart waarin in een twintigtal volumedelen een veelvoud aan artikelen over Nederland en de Eerste Wereldoorlog verscheen. Recent verscheen over de grensafscheiding tussen Zeeuws-Vlaanderen en Belgisch Vlaanderen van de hand van Alex Vanneste de doodendraad. In 2001 al werd met Plotseling een vreselijke knal door Hans van Lith aandacht besteed aan de verwoestingen die de oorlog ook in Nederland bracht. Bovenal is daar natuurlijk de alom geprezen roman Meester Mitraillette van Jan Vantoortelboom die zowel door Omroep Zeeland als in DWDD werd besproken.
Wie na zoveel oorlogsgeschiedenis en romans zelf onderzoek wil gaan doen, bieden de Zeeuwse Bibliotheek en het Zeeuws Archief genoeg materiaal om in te speuren. Zo heeft de bibliotheek een collectie oorlogsdocumentatie van oud-burgemeester Dumon Tak en de collectie G.J. Sprenger. Daarnaast is er de documentatie van H.J.G. Hartman, destijds griffier van de Staten en belast met de opvang van de Belgische vluchtelingen.
Middelburgsche Courant, 13 september 1918: Een in scene gezet slachtoffer van de dodendraad
Websites
Voor wie de gang naar de Kousteensedijk of het Hofplein allemaal te ver is, blijft er genoeg over om lui vanuit de bureaustoel of onderuitgezakt op de bank met de pad door de poppy-fields te surfen.
Binnenkort is er een landelijke lancering over de Eerste Wereldoorlog in Nederland via Europeana 1914-1918. Zoals de sitenaam al doet vermoeden een Europees initiatief. En ja, wie op de internetadressen van Duitsland, Engeland, België en Frankrijk zoekt, vindt op diezelfde site info over die landen, waarbij opvalt dat steeds dezelfde foto van twee zussen met grote vlinderstrikken terugkeert op de homepage. Voor de landelijke activiteiten is er ook een Nederlandse site ingericht, waar je per provincie kunt zien wat waar te doen is. De Zeeuwse geschiedenis kun je vinden op het themaveld Eerste Wereldoorlog van Geschiedenis Zeeland. Natuurlijk kun je ook naar Zeeuwse Ankers gaan, maar waarom zou je? Alles wat daar te vinden is over bombardementen en dodendraad kom je ook al tegen op eerstgenoemde site.
Informatief is het filmpje dat Omroep Zeeland alweer vier jaar geleden, op 10 juni 2010 uitzond in ‘de Zeeuw van Vlaanderen’ over smokkelpraktijken tijdens de oorlog en hoe je met vier houten latjes een stroomstoot van 2.000 Volt ontwijkt.
In de TV-uitzending van Omroep Zeeland over de Zeeuwse geschiedeniscanon wordt op dinsdag 23 september aandacht besteed aan venster 44: over de anti-annexatiebeweging in Zeeuws-Vlaanderen en Zeeland.
Aanleg van de elektrische draad bij de grens van Eede, juli 1915
Prent van Albert Hahn over de Dodendraad in de Notenkraker van 24 juli 1915
Activiteiten
Op 5 april organiseren het Zeeuws Archief en de Volksuniversiteit Zeeland de eendaagse cursus ‘Zeeland en de Eerste Wereldoorlog – Belgische vluchtelingen in de archieven’. Archivaris Toon Franken zal hier in woord en beeld het verhaal van de opvang van de Belgische vluchtelingen in Zeeland uit de doeken doen. Aanmelden voor deze cursus, die € 25 kost, kan via de Volksuniversiteit.
Ook de Dag van het Zeeuws Archief op 1 november is dit jaar gewijd aan de honderdjarige herdenking van de aanvang van de Eerste Wereldoorlog en de gevolgen daarvan in Zeeland.
In de week van 27 september t/m 4 oktober zal onder de titel ‘Grenzen aan de grenzeloze oorlog’ in Hulst een aantal activiteiten plaatsvinden. Op die 27ste september is er een opening van de herdenkingsweek in de Willibrordusbasiliek van Hulst en later die middag een lezing door professor Alex Vanneste, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen. Hij zal zich in zijn lezing vooral richten op de elektrische draad tussen Sas van Gent en de Schelde. Aan het eind van de middag wordt de tentoonstelling ‘Grenzen aan een grenzeloze oorlog’ geopend in museum ‘De Vier Ambachten’, die tot 4 november van 14.00 tot 17.00 te zien zal zijn. De tentoonstelling wordt opgebouwd als een kennismaking met de wereldoorlog. Aan bod komen de Dodendraad, de vluchtelingen, het leven aan weerszijden van de Rijksgrens, het smokkelen, de grenswacht, neergekomen en neergeschoten oorlogsvliegtuigen en de annexatieperikelen na afloop van de oorlog.
Op 1 oktober wordt in de Truffinozaal van de Blaauwe Hoeve in Hulst (Truffinoweg 2, Hulst) om 20.00 uur door Alphons Kerckhaert een presentatie over de Grote Oorlog gehouden. Tevens een voorbereiding op een excursie naar Ieper die zal plaatsvinden op zaterdag 4 oktober. Daarbij als een bezoek aan het museum ‘In Flanders Fields’ in de Lakenhal op het programma staan en een bezoek aan het Duitse en Geallieerde oorlogskerkhof.
[Anti-annexatieprotest in Den Haag van Axelse meisjes, 3 juni 1919, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, foto 58107]
Het onderwerp is zelfs zo groot aangepakt dat er ook theatervoorstellingen te bezoeken zijn. Voor wie het spektakel War Horse van Joop van den Ende iets te vrolijk en niet passend vindt, is er een prima alternatief. Nog tot eind mei kan de voorstelling Buiten schot van Diederik van Vleuten worden bezocht, waarin de acteur een familiekroniek verbindt aan de geschiedenis van Nederland en de Grote Oorlog.
Wie na 2014 nog beweert dat hem of haar niet is opgevallen dat de Eerste Wereldoorlog dit jaar werd herdacht, moet wel in een grot verstoken van enig licht de tijd hebben verbeid.
Johan Francke, Informatiespecialist Zeeuwse Bibliotheek
ZB heeft een behoorlijke collectie Zeeuwse, maar vooral Middelburgse prijsbanden. De oudste dateert van 1698. Het gebruik is in de tweede helft van de 19e eeuw verdwenen. Er waren verschillende instellingen die ze toekenden. De meest prestigieuze was de Latijnse School, die later gymnasium genoemd werd. De beste leerlingen uit een klas kregen dikwijls een klassiek Latijns literair werk aangeboden, gevat in een kalfsleren band, aan de voor- en achterzijde voorzien van het Middelburgse stadswapen in goudopdruk. Het waren lang niet altijd gloednieuwe boeken die geschonken werden. Wel liet men bij een boekbinder een nieuwe band om een kaal of tijdelijk ingebonden boekblok vervaardigen.
In twee verhaallijnen wordt het levensverhaal van hoofdpersoon David Verbocht geschetst. Zijn leven als kind en zijn leven als beginnend leraar in het Vlaamse Elverdinge, een dorpje vlakbij Ieper. Wat David in zijn jeugd meemaakt, en dan gaat het vooral om de dood van zijn broertje ‘Rattenkop’, is zeer bepalend voor de wijze waarop hij later als leraar in het leven staat. Schuldgevoelens maken daar een belangrijk deel van uit. Maar ook de manier waarop hij wordt grootgebracht, de ontluikende pubertijd, zijn eerste verliefdheid. Vantoortelboom laat overtuigend zien hoe al deze grote en kleine gebeurtenissen in Davids leven doorwerken tot het einde toe. In sobere zinnen en goed gekozen woorden schetst hij situaties en sfeer en roept hij gevoelens op. Hij bouwt het verhaal fijnzinnig, overtuigend en helder op, waardoor de ontroering niet uitblijft.
