Er waart een spookbeeld van de bibliotheek van de toekomst door de wereld van de liefhebbers van het gedrukte boek. De boekenverkoop en de uitleen bij bibliotheken zijn de laatste jaren sterk verminderd. Niet alleen bibliotheken verkeren in een moeilijke positie, de problemen bij boekhandelketen Polare heeft andermaal de aandacht gericht op de crisis van de hele boekenketen. Waar Polare failliet dreigt te gaan zijn vele boekhandels reeds verdwenen.
Uitgevers reorganiseren en bibliotheken sluiten. Er wordt in de media stevig geklaagd over ‘ontlezing’ en cultuurpessimisten wijzen op de kwalijke gevolgen in de vorm van toenemende oppervlakkigheid en het inspelen op onmiddellijke bevrediging van consumenten. Het apocalyptische beeld van de ‘laatste’ overblijvende lezer doemt op. Een scenario dat de beklemmende sfeer weerspiegelt van rolprenten als “The Omega Man” en “The Book of Eli”. Tot zover het minder goede nieuws.
De vraag is of we zo pessimistisch naar de toekomst moeten kijken aangaande het veronderstelde lot van openbare bibliotheken. De twee-eenheid boek en bibliotheek staat weliswaar onder druk, maar dit betekent niet dat de bibliotheek als vanzelf in een zwart gat verdwijnt. Evenmin dienen we tegelijkertijd digitalisering en Internet als het panacee voor alle problemen te beschouwen.
Er is een ander wenkend perspectief. Nieuwe bestaansmogelijkheden kunnen worden verkend en vervolgens worden geïntegreerd in de bestaande dienstverlening. Uit de praktijk is gebleken dat bibliotheken daadwerkelijk een nieuwe plek kunnen veroveren in de samenleving. Niet alleen als een plaats waar je nog steeds boeken kunt lenen, maar ook als ontmoetingsplaats voor debat en culturele activiteiten. Een plek waar studenten terecht kunnen om in stilte te studeren, en waar tegelijkertijd een zekere mate van ‘reuring’ aanwezig is op basis van publieksgerichte activiteiten.
We kunnen daarbij denken aan verschillende mogelijkheden zoals de inzet en ontwikkeling van een Fablab, een experimenteeromgeving, waar met digitale machines zoals 3D printers veel gerealiseerd kan worden op het gebied van kunst en techniek. Op fablab.nl vind je een overzicht van in Nederland bestaande Fablabs.
Chattanooga Public Library (4e verdieping)
Ook de Zeeuwse Bibliotheek ziet voor zichzelf een opdracht om ‘future proof’ te zijn in samenwerking met derden. Er zijn genoeg voorbeelden van bibliotheken die zichzelf succesvol, ondanks bezuinigingen, al dan niet in samenwerking, in een andere setting kunnen presenteren. In Chattanooga, Tennessee werd een hele verdieping van de lokale bibliotheek van 4.000 m2 omgetoverd tot een werkplaats. De bibliotheek was niet langer een ‘read only’ omgeving, maar werd multifunctioneel.
Het uitlenen van boeken blijft een kernactiviteit. Digitalisering speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling, maar we dienen bestaande gegevens genuanceerd te interpreteren. Het percentage Amerikanen dat e-books leest is volgens het Pew Research Center in de periode 2012-2013 weliswaar met vijf procent gestegen van 23% naar 28%. Een groot deel is en blijft echter verknocht aan het lezen van ‘gewone’ gedrukte boeken.
Een dergelijk beeld zien we ook terug in Nederland. Het blijft dus voorlopig noodzaak om oude en nieuwe media naast elkaar te handhaven. Tegelijkertijd moeten ook nieuwe initiatieven ontwikkeld worden om een centrale en zinvolle plaats in de lokale samenleving in te nemen en voortdurend te anticiperen op veranderingen in de maatschappij. Een bibliotheek kan ook kan functioneren als makelaar tussen vraag en aanbod van informatie. Daarbij horen uitgeefactiviteiten waarvoor diverse platforms kunnen worden ontwikkeld met behulp van de eigen collectie ter ondersteuning van het onderwijs en het benutten van leesbevordering.
Cees de Blaaij, vakreferent