We zijn inmiddels alweer toe aan het vijfde deel over boeken die je liever niet zou lezen; ditmaal in zijn geheel gewijd aan het kinderboek. Om meer precies te zijn: aan het kinderboek waar volwassen schrijvers illustratieve of taalkundige ingrepen hebben gedaan die een nogal dubbele bodem hebben. Ergo; die een kind argeloos leest, maar waar de volwassene de (meestal seksistische) expliciete boodschap meteen in ziet. Ook zijn er schrijvers die het relativeringsniveau en de verstandelijke vermogens van de kinderen kennelijk iets te hoog inschatten door de kleuters levensgevaarlijke, educatief onverantwoorde experimentjes voor te schotelen. Een grote hoeveelheid missers wordt doorgaans geproduceerd door schrijvers en illustrators die niet de moeite nemen elkaars werk door te spreken. Een en ander is weer netjes categorisch voor u ingedeeld:
Teksten die in de volwassen wereld een heel andere betekenis hebben
Wie het in de VS over A big D… heeft, hoeft dat niet verder uit te leggen. Men noemt de laatste drie letters van het D-woord vaak niet eens, omdat de censuur in het land van de begrensde mogelijkheden dat nu eenmaal gebiedt. Het is dan ook obsceen om, zoals Margot Finke deed in haar serie met boeken over de avonturen van Horatio Humble hem The Big “D” te laten verslaan.
Kinderen hebben allerlei knuffels in bed. En ja, ook van een bever kun je een heel leuk knuffelbeestje maken. Maar als de bever het beste speelmaatje in bed wordt voor meisjes die niet kunnen slapen, ga ik toch een beetje aan andere soorten speelgoed denken.
Er is natuurlijk altijd verschil tussen de letterlijke en figuurlijke betekenis van woorden, maar in het volgende geval loert het misverstand wel heel erg om de hoek: als meneer Rogers ‘iets in haar mond legt’ waar ze heel stil van wordt, zodat meneer Rogers vergeet om boos te worden.
In de al vaker aangehaalde categorie: verkeerde titel bij het verkeerde plaatje, is daar het Roodkapje verhaal van William Steig, waarbij we in het grote enge bos een als Roodkapje verkleed varkentje door het bos zien slenteren en meneer Vos haar achter een boom opwacht in The Amazing Bone. De tekening op de omslag doet in combinatie met de titel van het boek toch echt verwachten dat die brave meneer Vos een heuse potloodventer is.
In diezelfde categorie boeken treffen we een illustratie uit een Peter Pan verhaal met een onderschrift waarbij Pleasure Island het nieuwe Thailand lijkt voor pedofielen. Een vrijbuiter met een zak geld probeert in de kroeg jongetjes te ronselen om ze naar het eiland te ontvoeren.
Educatief niet verantwoorde teksten over dieren
Kon bij de vorige boeken nog sprake zijn van dubbelzinnigheid, dat is bij de volgende categorie absoluut niet meer aan de orde. Hier is simpelweg sprake van educatief totaal onverantwoorde tekst, waarbij je mag hopen dat de kinderen die dit lezen het geleerde niet in de praktijk gaan brengen. Zo heb ik de rijmpjes van Moeder de Gans altijd nogal onschuldig gevonden, tot ik onderstaande tekst las. De kinderen van het lieveheersbeestje zitten opgesloten in hun huis dat in brand staat. Zij komen allemaal om in de vlammen…
Het afschieten van een kreupel paard om het vervolgens te verwerken als diervoeder en het weer aan de andere dieren te geven, is een cyclus van het huisdier die ons in de volwassen wereld wel bekend is, maar die we onze kinderen tot in de puberjaren liever besparen. Misschien is dit boek wel stiekem gesponsord door de National Rifle Association. Die moeten immers jong leden werven om over twintig jaar nog bestaansrecht te hebben.
Om even bij de dieren te blijven, kan ik er ook het nut niet van inzien om kinderen te enthousiasmeren hun vinger in het achterste van hun huisdier te steken. Wie ooit zijn of haar kat wel eens per ongeluk op een verkeerde plaats heeft geaaid weet welke repercussies daar op staan. Het beestje is niet mals in het ogenblikkelijk uitdelen van straffen.
Ook het gebruik van drugs of toxische stoffen door dieren of mensen zou ik het liefst bij scheikunde in de examenklas van het voortgezet onderwijs behandelen. Daar dacht deze schrijver echter anders over, toen hij het aapje George eens flink uit de fles Ether liet snuiven om daar vervolgens de gevolgen erg illustratief van in beeld te brengen. Je zou hier ook bij zestienjarigen nog een sticker verwachten met ‘Don’t try this at home’, maar die ontbreekt toch echt.
Boekillustraties die een beetje te expliciet zijn
‘Achteraf is het de koe in de kont kijken’ vind ik een heel mooi Nederlands spreekwoord, dat ook zeker van toepassing is op de volgende illustratie uit een boek met uitvouwbare illustraties. Tegenwoordig zouden we dat een 3D-boek of een pop-up boek noemen. Dit soort boeken kunnen erg leerzaam zijn, maar als het om de anatomie van mens en dier gaat kun je ook te expliciet zijn. Zo is de mond van onderstaande koe nog leuk gevonden, maar om ditzelfde stukje karton voor de achterzijde van de koe te gebruiken, was dan weer een wat minder geslaagd idee dat nogal grotesk uitgevallen is.
Toegegeven, het is even zoeken op onderstaand plaatje, maar de blokkentoren met letters vormt een beetje vreemd woord voor een kinderboek. Tenzij je arts bent, zul je dit liever niet aan je kind uit gaan leggen. Sommigen denken misschien dat het gewoon toeval is dat die letterblokken zo staan, maar een kleine berekening leert dat het toeval dat het woord hepatitis hier staat, neerkomt op een kans van 1 op 1.112.214.746.
De volgende is er eentje in de categorie ‘waarom had dat perspectief niet een beetje anders gekund?’ Nu begrijp ik dat men hier de anatomie van de ledematen van de mens met die van het paard wil vergelijken, maar had de houding en de plaats van het lichaam misschien iets gelukkiger gekozen kunnen worden? Gelukkig is het boek in het Frans verschenen.
Op het moment van schrijven draait de film Ted 2 in de bioscoop, en je zou denken dat het hier om een teddybeer met dezelfde subversieve geest gaat. Opnieuw hebben tekstschrijver en illustrator waarschijnlijk niet samen aan het boek gewerkt en heeft de drukker tekst en plaatjes pas bij elkaar gevoegd zonder er verder nog naar te kijken.
Datzelfde zou het geval kunnen zijn bij het volgende boekje over schildpadden. Nu zie ik niet dagelijks slapende schildpadden, maar dat die niet de houding aannemen die op het volgende plaatje wordt getoond, weet ik wel zeker.
Poep en plas
Iedereen heeft het wel eens gedaan, al was het alleen maar om het natuurkundige proces van een gasbubbel onder water te zien: een wind laten in de badkuip. Dit je kroost van onder de zeven aanleren in een boek is wat minder subtiel.
Dat je met het laten van een flukse wind ook andere resultaten kunt bereiken, wordt in de volgende karate-instructie getoond. Nu weet ik niet wat deze karateka gegeten heeft, maar het lijkt er op dat deze zijn dojo in een loods naast het bedrijventerrein van Tianjin heeft gehad. Want om bakstenen te pletten met windkracht twaalf moet je toch meer dan een droog sneetje brood gegeten hebben.
Misschien dat de illustrator van onderstaande tekening aan een tante dacht die je niet zo graag kust, maar als ik de tekening van een afstandje bekijk, zie ik er toch een ander lichaamsdeel in dan het hoofd van een gevreesde tante. Om het eufemistisch uit te drukken zou ik hier eerder iets anders dan een plakkerige zoen verwachten. Ook hier geldt weer dat een klein beetje verandering van perspectief wonderen had verricht met de tekening.
Het liefdesleven van de leeuw en de poes
Tenslotte de groep van de katachtigen. Omdat sommige van deze dieren als metafoor dienen voor bepaalde menselijke lichaamsdelen is het altijd uitkijken als je tekst en illustratie bij elkaar brengt. Sowieso dient de schrijver kritisch naar zijn tekst te kijken, hetgeen in onderstaande gevallen wederom niet is gebeurd. The secret of being a good lover is…not knowing when to stop. De campagne ‘You can’t always get what you want’, is in ieder geval duidelijk aan de schrijver voorbijgegaan.
In de Disney studio’s grossiert men er in om dieren het karakter en de motoriek van mensen mee te geven. Nu zijn fabels enigszins geloofwaardig zolang de dieren nog dierenmanieren houden. De twee liefkozende leeuwen op het Junglebook plaatje hieronder zijn die grens al lang gepasseerd. De illustrator had er net zo goed een bed onder kunnen tekenen.
Ook niet zo handig is het om kinderen taal aan te leren, die volwassenen in een andere context gebruiken. Dat is vragen om vuilbekkerij. Of zoals de leeuw het op onderstaand plaatje verwoordt: “Suck it!”
Nu u uitgebreid bent voorgelicht over hoe een kinderboek er niet uit moet zien, gaan we volgende keer weer verder bij de wetenschappelijke boektitels en omslagen waar niet zo goed over is nagedacht.
Johan Francke, Informatiespecialist
ZB heeft een behoorlijke collectie Zeeuwse, maar vooral Middelburgse prijsbanden. De oudste dateert van 1698. Het gebruik is in de tweede helft van de 19e eeuw verdwenen. Er waren verschillende instellingen die ze toekenden. De meest prestigieuze was de Latijnse School, die later gymnasium genoemd werd. De beste leerlingen uit een klas kregen dikwijls een klassiek Latijns literair werk aangeboden, gevat in een kalfsleren band, aan de voor- en achterzijde voorzien van het Middelburgse stadswapen in goudopdruk. Het waren lang niet altijd gloednieuwe boeken die geschonken werden. Wel liet men bij een boekbinder een nieuwe band om een kaal of tijdelijk ingebonden boekblok vervaardigen.
In de recente winter van 2010-2011 richtte Jan op de Jeugdafdeling van de Zeeuwse Bibliotheek nog een tentoonstelling in met bijzondere 
In 2008 verscheen 
