Berichten met tag ‘oud bezit’

Een aardige aanwinst

donderdag, 25 februari 2016

Bij beperkte middelen voor aanschaf, komen er gelukkig ook schenkingen van weldoeners binnen die de bijzondere collecties van ZB verrijken. Een van deze verzamelingen zijn de zogenaamde prijsbanden. In het verleden kregen leerlingen, die goed hun best gedaan hadden, een boek aangeboden door de onderwijsinstelling waar ze op school zaten. De leerkrachten lieten dat boek in een speciale luxe omslag inbinden. In het boek werd een inlegvel bijgebonden waar de opdracht aan de leerling en de handtekening van het hoofd der school op stonden.

OmslagZB heeft een behoorlijke collectie Zeeuwse, maar vooral Middelburgse prijsbanden. De oudste dateert van 1698. Het gebruik is in de tweede helft van de 19e eeuw verdwenen. Er waren verschillende instellingen die ze toekenden. De meest prestigieuze was de Latijnse School, die later gymnasium genoemd werd. De beste leerlingen uit een klas kregen dikwijls een klassiek Latijns literair werk aangeboden, gevat in een kalfsleren band, aan de voor- en achterzijde voorzien van het Middelburgse stadswapen in goudopdruk. Het waren lang niet altijd gloednieuwe boeken die geschonken werden. Wel liet men bij een boekbinder een nieuwe band om een kaal of tijdelijk ingebonden boekblok vervaardigen.
Maar er waren ook andere instellingen die goedkopere banden van halfleer, perkament of zelfs alleen maar papier lieten maken: bijvoorbeeld de (tegenwoordig zouden we zeggen openbare) scholen der stad, de doopsgezinde gemeente en armenscholen. Het gymnasium was alleen voor jongens toegankelijk, maar andere scholen stelden zich gaandeweg open voor meisjes. Er was een Franstalig instituut dat zich zelfs uitsluitend op de vorming van meisjes toelegde. Zeer fraaie prijsbanden, voorzien van een zegel, werden uitgereikt op de Tekenacademie: voor zover bekend, alleen aan jongens.
In de loop van de tijd heeft een deel van deze prijsbanden hun weg naar ZB gevonden, soms door aankoop, soms door schenking. Sommige banden zijn heel hun bestaan in Middelburg gebleven, andere zijn na tientallen jaren of zelfs eeuwen afwezigheid teruggekeerd naar de stad waar ze ooit uitgereikt werden. In veel gevallen is de opdracht eruit verdwenen, hetgeen het exemplaar als onderzoeksobject aanzienlijk minder waardevol maakt.

Onlangs kreeg ik van een mevrouw uit Den Haag een drietal prijsbanden geschonken, die nauw bij elkaar horen. Het eerste exemplaar bestaat uit een Franstalig leesboek, in 1805 door de “Écoles de la ville de Middelbourg” geschonken aan de toen elfjarige Petrus Ketner. Ofschoon het indertijd als jeugdboek beschouwd werd, is het niveau voor hedendaagse begrippen dat van een gevorderde student Frans. Ook in die tijd zal het boek eerder als aanmoediging bedoeld geweest zijn dan vanuit het idee dat dit kind het meteen zou kunnen lezen en bevatten. Petrus Ketner was de zoon van een Boheemse marktkoopman, die op een handelsreis verliefd was geworden op een Nederlands meisje, en zich in Middelburg vestigde.
Het tweede boek, dat Nederlandse korte verhalen bevat met bijbehorende moralistische vragen, werd in 1806 als prijs van naarstigheid door de “opzienders der schoolen der stad Middelburg” toegekend aan Maria Johanna van der Meer, nog maar zeven jaar oud. Nu treft het zo, dat de jonge heer Ketner en de jonge dame Van der Meer in 1825 met elkaar getrouwd zijn. De derde prijsband, eveneens een verzameling korte verhalen, werd in 1816 aan de dertienjarige Sara van der Meer, een zuster van Maria Johanna en altijd ongehuwd gebleven, overhandigd.

 

Inlegvellen in prijsbanden

Inlegvellen in prijsbanden

 

De familie Ketner heeft deze drie prijsbanden van vader op zoon overgedragen. De familie is later naar Rotterdam verhuisd. Nu heeft de achter-achterkleindochter van het echtpaar Ketner-Van der Meer dit dierbare familiebezit teruggebracht naar Middelburg en aan de bibliotheek geschonken. Haar overweging was, dat haar eigen nabestaanden wellicht de waarde van deze werken niet zouden inzien. ZB wordt daarmee nog sterker tot een schatkamer van de stad Middelburg. De prijzen voor de ijverige jongen, zijn (latere) vrouw en hun (schoon)zuster worden nu voor altijd naast elkaar in de kluis alhier bewaard.

Marinus Bierens
Conservator

Hoe verwerven wij materialen ter uitbreiding van de bijzondere collecties?

dinsdag, 26 augustus 2014

Tot nu toe heeft de Zeeuwse Bibliotheek een klein budget in stand gehouden om de collectie van het oud bezit te blijven verrijken. Het gaat hier zowel om handschriften en oude drukken die in Zeeland vervaardigd zijn, als om materialen van algemene inhoud en herkomst.

Conservator Liesbeth van der Geest houdt Zeeuwse bijzondere exemplaren in de gaten. Ze volgt antiquariaten en veilingen om te zien of er iets interessants aangeboden wordt. Ze tracht titels die nog ontbreken, aan de collectie toe te voegen. Het kan echter ook voorkomen dat er een bijzonder exemplaar van een reeds aanwezige titel op de markt komt. Daarbij kan het om de band gaan, een handgeschreven opdracht of uitzonderlijke illustraties. Handschriften zijn natuurlijk altijd uniek. Maar wanneer het uitgesproken archiefmateriaal is, hoort het meer bij een andere instelling thuis. Soms is het bedrag zo hoog, dat het budget voor antiquarische aankoop van Zeeuwse drukwerken, boekbanden en handschriften niet toereikend is. In uitzonderlijke gevallen kunnen wij een beroep doen op weldoeners.

Tevens beheert Liesbeth van der Geest de collectie bibliofilia, hedendaags ambachtelijk drukwerk dat slechts in zeer beperkte oplage verschijnt. Vanoudsher was dit een zwaartepunt binnen de bijzondere collecties, maar tegenwoordig is het beschikbare budget zo gering dat de conservator een weloverwogen keuze moet maken.

Voor de grote collectie historische kinderboeken doen wij geen aankopen. Er komen af en toe schenkingen binnen, die we met veel genoegen aannemen en direct verwerken, maar er zijn geen financiële middelen tot uitbreiding.

Ik richt mij als conservator op oude werken van algemene, dus niet Zeeuwse strekking. Er wordt op internet, bij veilingen en antiquariaten, maar ook door particulieren een ontzaglijke hoeveelheid aangeboden. Bij het maken van een keuze daaruit, die financieel te onderbouwen is, komen er heel wat argumenten kijken.

Java05

Serat tapel Adam, Djokjakarta, ca. 1850, Handschrift 6488

Een belangrijke overweging is de samenstelling van de bestaande collectie oud bezit (drukwerken ouder dan het jaar 1801), zowel in eigendom van de Zeeuwse Bibliotheek als in bruikleen van bijvoorbeeld het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen. Inhoudelijk ligt de nadruk hier op godsdienst, geschiedschrijving, letterkunde en in wat mindere mate op reisbeschrijvingen en medische wetenschap. De werken zijn gesteld in het Nederlands, Latijn en Frans, en veel minder in het Duits, Engels of andere talen. Dan dient de vraag zich aan: gebruiken wij de beschikbare middelen om deze onderwerpen en taalgebieden te versterken, of juist om de collectie te verbreden met hele andersoortige boeken? Iedere conservator heeft daar zijn of haar eigen ideeën over gehad, en heeft dan ook iets van die persoonlijke voorkeur in het aankoopbeleid laten weerspiegelen. Dat zorgt wel voor variatie in het geheel.

Ik kies voor verbreding en kijk welke onderwerpen tot nog toe naar verhouding karig bedeeld zijn, zoals bijvoorbeeld wis- en natuurkunde. Nu zijn oude boeken over deze onderwerpen betrekkelijk zeldzaam, dus is de keuze te overzien. Ook let ik op de taal. Onlangs is er een aantal 18e eeuwse boeken in het Zweeds de collectie binnengekomen. Hebreeuwse boeken zijn, ondanks zware nadruk op theologie, amper vertegenwoordigd. Een doorslaggevend argument kan ook iets puur cijfermatigs zijn, namelijk de vraag of de Zeeuwse Bibliotheek hier een voor Nederland uniek exemplaar verwerft.

Indische miniatuur 1

Indiaas handschrift, ca. 1850, PLA 313 C 3

Bij bijzondere collecties kan men niet van rendement spreken, maar toch houdt de conservator rekening met een breed publiek. Wat bij iedere aankoop meespeelt, is: hoe ziet het eruit in een vitrine? Kan het de aandacht van iedere willekeurige bezoeker trekken en enige tijd vasthouden? Kunnen we het gebruiken bij een tentoonstelling of presentatie? Met het oog daarop zijn er ook wat exotische handschriften binnengekomen. Een mooi vormgegeven koran, een Ethiopische schriftrol, Japanse hangprenten met tekst, of Indiase miniaturen.

Zoals met alles, is ook de toekomst van de bijzondere collecties in de Zeeuwse Bibliotheek ongewis. De aankoopbudgetten, onderdeel van het totale budget van de Wetenschappelijke Bibliotheek, zijn de laatste jaren evenredig verminderd. Of het in de toekomst nog mogelijk zal zijn om aankopen te doen, is de vraag. Misschien kan de collectie alleen nog door schenkingen verrijkt worden. Het is te hopen dat de oude drukken en handschriften in Middelburg voor Zeeland behouden blijven. Wat over Zeeland zelf gaat, moet natuurlijk thuis blijven en beschikbaar zijn voor alle inwoners van deze provincie. Maar ook de algemene werken mogen immer blijk geven van de brede belangstelling van Zeeuwen op alle gebieden van wetenschap en cultuur.

 

Marinus Bierens, conservator bijzondere collecties

 

Zielepieten gerestaureerd

maandag, 24 maart 2014

Door gelukkige omstandigheden zijn er begin dit jaar weer een paar oude boeken uit onze collectie oud bezit gerestaureerd. Dankzij gulle gevers konden wij drie exemplaren naar het atelier van Marijn de Valk in Nieuw- en Sint Joosland brengen. Verleden week zijn ze weer keurig en netjes teruggekomen. Vergeleken met het grote aantal boeken dat in de oorlog  hevig beschadigd geraakt is, lijkt het maar weinig. Toch voel ik meer voor “Alle beetjes helpen” dan voor “een druppel op een gloeiende plaat”. Want wat nu hersteld is, kan er weer eeuwen tegenaan. Een conservator denkt niet alleen maar aan het verleden, maar denkt juist ook vooruit!

Toch maar even naar het verleden om te kijken hoe het zo gekomen is. Op 21 juni van het afgelopen jaar hield de Zeeuwse Bibliotheek een open dag. Collega Jeanine Naerebout kwam met het idee om de aandacht weer eens te vestigen op het kapotte oud bezit. We hebben toen een paar droevig uitziende exemplaren neergelegd, met daarbij een vermelding van het bedrag dat nodig zou zijn om ze te laten restaureren. Wij kozen bewust voor wat kleinere exemplaren, omdat de kosten voor het herstel van grote boeken willekeurige bezoekers van de open dag wellicht zou afschrikken.

Een jaar of tien geleden hadden wij een grote actie ‘Adopteer een boek’. In beginsel bestaat die mogelijkheid nog steeds, alleen hebben we er al jaren geen bekendheid meer aan gegeven. Onze indruk is, dat het daarin geïnteresseerde publiek destijds al bereikt is, en dat je niet snel meer mensen kunt aansporen tot het betalen van flinke bedragen. Ook het tijdsgewricht speelt daarin een rol, in die zin dat er zowel bij bedrijven als bij particulieren minder geld in omloop is. Misschien hadden wij twintig jaar geleden nog wel een paar grote bedrijven in het Sloegebied kunnen benaderen voor sponsoring, maar die kans is nu helemaal verkeken.

Wij zochten nog naar een pakkende titel voor deze nieuwe actie, en de boekrestaurateur kwam op het idee van ‘Zielepieten’. Enigszins omstreden, dat geef ik toe, maar we hoopten dat het bezoekers van de open dag wel zou aanspreken. Tegelijkertijd hebben we een en ander op de website gezet.

De aanvankelijke respons was minimaal. We hebben de vitrines nog een paar weken laten staan. Toen kregen we bericht van een echtpaar uit Zuidhorn, provincie Groningen, dat ze graag een zielepiet wilden laten restaureren. Zij bleken lid te zijn van de Stichting Vrienden van de Zeeuwse Bibliotheek. Sterker nog, enkele maanden later hielden zij hun huwelijksjubileum, en verzochten de gasten als cadeau om bij te dragen aan de restauratie van een boek uit de Zeeuwse Bibliotheek. In diezelfde periode benaderde de Christelijke Scholengemeenschap Walcheren (CSW) mij met de vraag of ze een boek konden laten restaureren. Ze wilden wel graag dat het inhoudelijk een band met het onderwijs had.

zielepiet2

Vóór de restauratie

Alle drie de boeken lagen uit elkaar: de originele 17e of 18e-eeuwse band losgescheurd, losliggende pagina’s. Hier noem ik u enkele conserverende handelingen die het atelier verricht heeft: “droogreinigen van de band en het boekblok met een smoke-sponge, zachte kwast en museumstofzuiger; overlijmen van de rug met stijfsel en Tyvec (soft structure); weer vastzetten van de losse bindingen volgens de ‘methode Middleton’ met behulp van een strook aerolinnen”. Ook als u deze termen niet kent, moet u wel onder de indruk raken van het hoogstaande ambachtelijke handwerk dat Marijn de Valk en haar collega’s verrichten.

Zielepiet 2

Na de restauratie

De welwillende gevers ontvangen een certificaat, waarin de Zeeuwse Bibliotheek hen haar dank betuigt voor de financiële steun aan de Stichting Vrienden. Het geschonken bedrag is overigens aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Tevens komt er een inlegvel in het boek zelf, waarop de namen van de sponsoren vermeld worden.

De actie ‘Zielepieten’ loopt door en is te vinden op de website. Wij hebben al wat losse giften ontvangen, zowel van particulieren als van het nieuwe Veilinghuis Korendijk (dependance van het Zeeuws Veilinghuis). Deze worden gebruikt als startkapitaal om het volgende geïllustreerde boek te laten restaureren: “Beschrivinge van out Bataviën met de antiquiteyten vandien / Petrus Sciverius, 1636”. We hopen natuurlijk dat er een gestage stroom van boekrestauratie op gang komt, teneinde het in Zeeland aanwezige erfgoed te bewaren voor de toekomst.

Marinus Bierens, conservator bijzondere collecties

 

De kroniek van de familie Radaeus : mooiste aanwinst van 2013 voor de Zeeuwse Bibliotheek

maandag, 23 december 2013

Aan het einde van een turbulent jaar kijk ik met veel plezier terug naar de schenking van een uniek werk aan Zeeuwse Bibliotheek.

Het was midden in de zomer en de zon scheen uitbundig toen het boek, of moet ik zeggen het manuscript, gerestaureerd en in een beschermende zuurvrije omslag aan de directeur van de bibliotheek werd aangeboden. De aanwinst betrof een zeventiende-eeuws aantekeningenboek van de familie Radaeus. Het was eerder geveild bij het Zeeuws Veilinghuis in Middelburg. De aanwinst voor de collectie werd gefinancierd door anonieme schenkers, die het manuscript lieten restaureren door Boekrestauratie-Marijn de Valk.

Het Radaeus-manuscript in een zuurvrije doos. Manuscript Johannes Radaeus.

Het Radaeus-manuscript in een zuurvrije doos

Johannes Radaeus
Het manuscript is afkomstig van Johannes Radaeus (1638-1712). In de tweede helft van de zeventiende eeuw pakt Radaeus perkament en papier en schrijft alles op wat hij weet over zijn familie. Hij begint met het huwelijk van zijn ouders in 1633 in Goedereede. Vanaf die tijd houdt hij bij wat er in zijn eigen leven en dat van zijn familie gebeurt. Hij registreert namen, plaatsen, geboorte- en sterfdata, begraafplaatsen en het beroep van de familieleden.

Uit de aantekeningen blijkt dat Johannes in 1658 begint aan zijn eerste baan als klerk bij de Zeeuwse Admiraliteit en woont in Middelburg. Het is de start van een grote carrière. Hij trouwt in 1661 met de Thoolse Adriana Rolle *) en na haar dood hertrouwt hij in 1669 met Anna Wilhelmii uit Middelburg.

Opengeslagen en beschreven pagina’s uit het manuscript familie Radaeus

Opengeslagen en beschreven pagina’s uit het manuscript

Zeeuwse geschiedenis
Radaeus noteert opmerkelijke zaken, zoals de blijdschap van de mennonieten in Ouddorp bij het overlijden van zijn vader, die daar predikant was. Hij vult regelmatig de lijst met de opsomming van al zijn functies aan en beschrijft de opleidingen van zijn zonen. Het wordt duidelijk dat bepaalde bestuurlijke functies binnen de familie blijven. Ze worden van vader op zoon of van broer op broer overgenomen. De familie Radaeus wordt steeds belangrijker binnen Zeeland en de banden met bekende Zeeuwse families Evertse, Boddaert, Macaré en De Cliever, enzovoorts worden nauwer. Uit het boek van M. van der Bijl, Idee en Interest (Groningen, 1981) blijkt dat de familie Radaeus in de periode 1650-1750 opklimt tot een invloedrijke familie.

Na de dood van Johannes worden de aantekeningen aangevuld door zijn zonen. Zij noteren vooral genealogische gegevens. De laatste aantekening stamt uit 1754 en is van Maria Gerlag, de weduwe van David Radaeus (1690-1741), schepen van Middelburg. Maria vermeldt het overlijden van haar tweede echtgenoot Daniel Beukelaer.

Van manuscript naar boek-manuscript
Rond het jaar 1700 of misschien wel bij het overlijden van Johannes Radaeus in 1712 heeft iemand uit de familie een prachtige band om het schrift laten maken en de bladzijden op maat laten snijden. De band getuigd van rijkdom door de bijzondere goudstempeling op de voor- en achterkant van de band. Het lijkt daardoor een boekband. Vooral het maken van de lintpatronen vereist vakmanschap. De boekband moet vervaardigd zijn bij een Middelburgse drukker c.q. boekbinder. Het is een prachtig voorbeeld van de typische Middelburgse waaierband: uniek binnen Nederland. Het opschrift op de voorkant luidt: “Geslagt rekening van Johannes Radaeus, anno 1638”. Aan de achterkant staan de namen van zijn vrouwen met het jaartal 1648, het geboortejaar van Anna Wilhelmii.

Detail van de goudstempeling aantekeningenboek familie Radaeus

Detail van de goudstempeling

Top aanwinst 2013
Naast de bijzonderheden die in de aantekeningen te vinden zijn, is zeker de buitenkant van het werk zeer interessant.

Met het standaardwerk Dutch decorated bookbinding in the eighteenth century (Den Haag, 2006) van Jan Storm van Leeuwen in de hand kan de Radaeus-boekband niet alleen gedateerd worden, maar is ook te ontdekken welke boekbinderij in Middelburg de band gemaakt moet hebben.

De luxe band kan door de grote hoeveelheid van motieven vergeleken worden met andere boekbanden in de collectie van de Zeeuwse Bibliotheek die uit de dezelfde tijd stammen, zoals een prachtband van de Zeeuwse Admiraliteit. Het detailonderzoek moet nog beginnen. Welke overeenkomsten zijn er in de vorm en het gebruik van de stempels? Dat betekent dat het medaillon, de verschillende bloemmotieven, het vogeltje, het mannetje en het vrouwtje, de hoekversieringen en de opgetreden slijtages in het gereedschap waarmee de motieven in de boekband werden gedrukt nauwkeurig bekeken moeten worden.

Boekband van de Zeeuwse Admiraliteit (ZB, 1074 B 11)

Boekband van de Zeeuwse Admiraliteit (ZB, 1074 B 11)

Dankzij de sponsoren blijft dit historisch belangrijke boek-manuscript in Zeeland bewaard en is het in een openbare collectie terecht gekomen. Iedereen die geïnteresseerd is of nader onderzoek wil doen kan het komen bekijken in de Zeeuwse Bibliotheek.

Liesbeth van der Geest,
conservator bijzondere collecties Zeeuwse Bibliotheek.

*) In de collectie van de Universiteitsbibliotheek van Leiden zijn twee gelegenheidsgedichten te vinden over het huwelijk van Johannes Radaeus en Adriana Rolle: “Brvlofts-koets voor monsr. Johannes Radaeus, en juffrouw Adriana Rolle, verheerlijct doe sy t’samen in trouw vergaderden binnen Tholen, op den xxxj. van Oughst-maent, MDCLXI”, ondertekend door Boudery en “Bruylofts-rym, ter eeren den […] bruydegom sr. Joannes Radaeus, en […] juffr. Adriana Rolle. Te samen vereenigt door den bant der houwelijcx, binnen Tholen, op den 31 augustus. Anno 1661”, ondertekend door D.R. Beide gedichten zijn in Middelburg gedrukt voor Jacobus Noenaert. In de landelijke bibliotheek-catalogus Picarta zijn meerdere publicaties te vinden van leden van de familie Radaeus en de vraag duikt op of er een link is met de Friese familie Radaeus?

Vertegenwoordiger wetenschappelijke bibliotheek buiten de provincie

donderdag, 2 mei 2013

Als wetenschappelijk medewerker krijg je nogal eens de gelegenheid om vakgenoten van andere grote en soms ook kleine, specialistische bibliotheken te ontmoeten. Er bestaat in Nederland een aantal gezelschappen waar bibliothecarissen van een bepaald vakgebied elkaar ontmoeten, nieuws uitwisselen, of afspraken maken op het gebied van collectievorming, ontsluiting en beschikbaarstelling. Deze overlegvormen lijken zich vooral op het gebied van de humaniora te bevinden. Hieronder geef ik een beeld van de uiteenlopende groepen waarin ik als conservator en vakreferent de Zeeuwse Bibliotheek (ZB) vertegenwoordig. Ook mijn directe collega’s zitten overigens in verschillende soortgelijke overlegvormen.

De conservatoren van de universiteitsbibliotheken (UB’s) en van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (KB), gezamenlijk de UKB genoemd, hebben een formeel verband dat de ‘UKB Commissie Bijzondere Collecties’ heet. Zij hebben namens de deelnemende instellingen de bevoegdheid om gezamenlijk beleid te bepalen. Andere grote bibliotheken met erfgoedcollecties, zoals de ZB, maken daar officieel geen deel van uit, maar ze kunnen wel als toehoorders en adviseurs bij de vergaderingen aanwezig zijn. Deze commissie heeft een bestuur dat formele zaken doorspreekt. De algemene bijeenkomsten, die voor alle deelnemers bestemd zijn, hebben meer het karakter van kleine symposia. Ze zijn heel nuttig om je deskundigheid te bevorderen. Onder ‘bijzondere collecties’ worden niet alleen oude drukken verstaan, maar ook bijvoorbeeld handschriften, brieven, kaarten, beeldmateriaal en tegenwoordig ook digital born documenten.

Onder die grote Commissie ressorteren een paar meer gespecialiseerde werkgroepen. Zo heb je de Werkgroep Handschriften, (waar of Liesbeth van der Geest naartoe gaat, of ikzelf) en de Werkgroep Gedrukte Werken (hiervoor wist niemand een welluidender term te vinden), waar ik zelf lid van ben. Die werkgroepen hebben geen formele status, dus is er ook geen statusverschil tussen conservatoren van de UKB of Plus-bibliotheken (de vroegere WSF, provinciale of stedelijke bibliotheken met een Wetenschappelijke SteunFunctie). Wij maken alleen onderling werkafspraken en adviseren het bestuur van de Commissie, en via hen de overkoepelende instellingen, over te voeren beleid in zake bijzondere papieren collecties.

Als conservator heb ik tevens zitting in het nog minder formele overleg beheerders van bewaarcollecties kinderboeken en centsprenten (daarom is de naam van het overleg ook in kleine letters gespeld). Daarin vind je naar verhouding weinig UB’s, maar juist wel de KB die een enorme collectie oude Nederlandse kinderboeken heeft, en een aantal Plus-bibliotheken. Wie je er ook tegenkomt, is soms een verrassing, zoals het Museum Oud Nijkerk, het Openluchtmuseum Arnhem of de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience uit Antwerpen. Een selectie van dit gezelschap is de gebruikersgroep van het CBK (Centraal Bestand Kinderboeken), in die zin dat het CBK een deelverzameling van de landelijke catalogus Picarta is. Maar omdat de ZB niet actief meewerkt aan het CBK, houd ik het meestal bij het kennis nemen van de notulen.

Aangezien ontsluiting eveneens tot het takenpakket van de vakspecialist behoort, heb ik zitting in de Gebruikersgroep Trefwoordenthesaurus van NBD Biblion. Hierin zitten, naast medewerkers van de NBD zelf, ook vertegenwoordigers van grote openbare bibliotheken, meestal catalografen. Een woordsysteem is altijd onderhevig aan veranderingen in taal en maatschappij. Daarom moet er nogal eens overlegd worden wat nu de meest gangbare en toegankelijke term voor de bezoekers is. De ZB is een grootgebruiker van het trefwoordensysteem, omdat wij, naast de gangbare Nederlandse boeken, veel buitenlandse publicaties aanschaffen die we zelf beschrijven en indelen. De beslissing over bijvoorbeeld ‘Fietsen’ dan wel ‘Rijwielen’ ligt uiteindelijk bij NBD Biblion, maar als de meerderheid van de gebruikers een ander oordeel heeft, gaan ze meestal daarin mee.

Een vrij klein maar hecht en toegewijd overleg is dat van de vakspecialisten op het gebied van de Klassieke Oudheid. Het heeft geen officiële naam, omdat het ook geen formele status heeft. De een zegt ‘overleg klassieken’, de ander ‘specialisten klassiek cultuurgebied’, de derde ‘vakreferenten klassieke talen’. Grieks en Latijn staan centraal, maar de omvang van de vakgebieden lopen wel eens uiteen. Sommigen hebben er oude geschiedenis of filosofie bij. Toen ik me tien jaar geleden aansloot, waren het allemaal heren, en kwam meteen na mij ook de eerste vrouw erbij. Nu zijn het hoofdzakelijk dames en ben ik een van de laatste mannen. Ze vertegenwoordigen allemaal UB’s; alleen de ZB en de Tresoar uit Leeuwarden komen uit een ander segment.

 

bierensblog

Bijeenkomst van het overleg klassieke oudheid in de UB van Utrecht

Helemaal de enige man, en de enige persoon van buiten de UKB, ben ik in het evenmin formele vakspecialistenoverleg romanistiek. Daar hoort het Latijn, de voorouder van alle romaanse talen, zelf niet bij, maar wel Frans, Italiaans, Spaans en Portugees. De ZB is daar zeker op zijn plek. Wij hebben een leescollectie Franse letterkunde die niet voor die van menige universiteitsbibliotheek onderdoet. Bij het bestellen van een literaire roman zie ik dikwijls dat ik de eerste ben die de betreffende titel aanschaft. Ook onze verzameling Spaans is behoorlijk, en lezers van Italiaans en Portugees kunnen eveneens goed terecht. Dank zij het InterBibliothecair Leenverkeer (IBL) komt onze collectie aan alle openbare en wetenschappelijke bibliotheken in Nederland ten goede.

De theologen hebben weer een zeer strikte organisatievorm. Het is een vereniging, de Vereniging voor het Theologisch Bibliothecariaat (VThB), met een volwaardig bestuur met voorzitter, secretaris, penningmeester en zelfs een kascommissie. Deze vereniging is weer aangesloten bij een Europees verband van theologisch bibliothecarissen. De VThB is een aardige mengeling van UKB, twee Plus-bibliotheken (de ZB en alweer de Tresoar), en bijvoorbeeld de kleine Theologische Universiteit Apeldoorn (christelijk-gereformeerd), de abdijbibliotheek van Egmond, en ook hier weer grensoverschrijdend, de Maurits Sabbe Bibliotheek als onderdeel van de universiteit van Leuven. Er worden tamelijk bindende afspraken gemaakt, vooral tussen de UKB’s, over afstemming van de collecties, deselectie, of gezamenlijke inkoop van digitale bestanden.

Het zijn allemaal verschillende verbanden, maar toch ontmoet ik er soms dezelfde mensen op meerdere plaatsen, omdat ze net als ik een combinatie van vakgebieden onder hun beheer hebben. De frequentie van de (informele) bijeenkomsten of (officiële) vergaderingen loopt uiteen van een tot twee keer per jaar. Soms heb ik enkele maanden niets, en dan komt ineens alles vlak na elkaar. Ik ga natuurlijk ook niet naar alles toe, maar toch wel naar drie kwart van de bijeenkomsten. Het kost altijd een dag, omdat de vergaderingen op heel verschillende plekken gehouden worden. Dat kan doorheen heel Nederland zijn, soms ook in België. Zo leer je wel veel bibliotheken kennen, want aan de vergadering zit vrijwel altijd een rondleiding vast.

Gedrukte Werken 016

Vergadering van conservatoren in de ZB bij het afscheid van Ronald Rijkse

De naamsbekendheid van de ZB is mede door al deze verbanden erg groot, en zeker ook de reputatie als een ervaren instelling waarmee je rekening moet houden. Ik ben niet bang om vragen te stellen, want ik wens graag dat door middel van mijn persoon de algehele vakbekwaamheid van de ZB toeneemt. In de meeste gezelschappen ben ik terecht gekomen dank zij mijn voorgangers Ronald Rijkse en Pieter Schoonheim. Doordat de vakgebieden zich steeds meer op minder mensen concentreren, neemt anderzijds de breedte van het spectrum weer toe. De Zeeuwse eilanden zijn geen moeizaam bereikbare afgesloten wereld, maar maken, althans op bibliotheekgebied, ten volle deel uit van het grote wetenschappelijke verband.

 

Marinus Bierens, Conservator bijzondere collecties en Vakreferent buitenlandse letterkunde

 

Verbouwen en verhuizen, herinrichting en vernieuwing

maandag, 30 juli 2012

Drilboren, stofwolken, rommel, onduidelijkheid, chaos en andere ongemakken. Het is niet niks wat bezoekers en medewerkers van de Zeeuwse Bibliotheek de afgelopen maanden hebben doorstaan. Sommigen kregen hoofdpijn van de herrie die de drilboren bijna onafgebroken produceerden, anderen kregen rode ogen van het ronddwarrelend stof of raakten geïrriteerd, omdat delen van de collectie onbereikbaar bleken en de bibliotheek in bijna niets meer leek op de vertrouwde plek waar men al zolang regelmatig komt.

Crisis

De Zeeuwse Bibliotheek moet, evenals veel andere culturele instellingen, flink bezuinigen. De economische crisis gaat ook hier niet ongemerkt voorbij. De directie van de bibliotheek heeft zich in de afgelopen twee jaar gebogen over te nemen maatregelen om deze bezuinigingen te realiseren. Een niet eenvoudige taak: hoe bezuinig je in hemelsnaam twintig procent zonder dat er wordt bezuinigd op de goed ontsloten, enorme collectie waar we als Zeeuwen zo trots op zijn?

Hans Warren

Bezuinigen op de waardevolle collectie ‘oud bezit’ met oude handschriften en bijzondere juweeltjes uit de begintijd van de boekdrukkunst. De prachtige collectie oude atlassen en boekenverzamelingen afkomstig uit legaten. Waardevolle werken over de geschiedenis van Zeeland, oude kinderboeken en bijvoorbeeld de collectie Hans Warren. Deze belangrijke Zeeuwse auteur liet na zijn dood zijn volledige bibliotheek, dagboeken, brieven en andere documenten na aan de Zeeuwse Bibliotheek.

Wetenschap

Of bezuinigen op de grote wetenschappelijke collectie? In 1859 startte de Provinciale Bibliotheek Zeeland in de abdij van Middelburg. Deze oude wetenschappelijke bibliotheek heeft zich, na een fusie in 1986 met de Openbare Bibliotheek Middelburg, ontwikkeld tot één van de toonaangevende collecties van Nederland en is een belangrijke informatiebron voor studenten en wetenschappers in Nederland en ver daar buiten. De Zeeuwse Bibliotheek bedient vanaf de oprichting van de Roosevelt Academy in 2004, ook deze universiteit. Een onmisbare plek voor de vele studenten en docenten die sinds die tijd het Middelburgse stadsbeeld zo levendig maken.

Dienstverlening

De Zeeuwse Bibliotheek is ook Provinciale Service Organisatie. Deze adviseert en ontwikkelt specialistische dienstverlening en bibliotheekproducten voor bibliotheken en instellingen in de provincie Zeeland. Een zeer gewilde dienstverlening is bijvoorbeeld de Onderwijs Bibliotheek Dienst, verantwoordelijk voor het adviseren op maat en het uitlenen van collecties aan onderwijsinstellingen in heel Zeeland. En kent u de bibliobussen, die al jarenlang de meer afgelegen en dunbevolkte plekken in de provincie van leesvoer en informatie voorzien?

Picasso

Vanzelfsprekend is de Zeeuwse Bibliotheek ‘gewoon’ een openbare bibliotheek. Waar je terecht kunt voor het lenen van spannende boeken of dat ene prachtige plaatwerk over Picasso, voor het lezen van je dagelijkse krantje of een interessant tijdschrift over opvoeding. Een fijne plek om een paar uurtjes door te brengen met een kopje koffie. En je kind te voorzien van een informatief boekje voor zijn spreekbeurt of een prachtig prentenboek om uit voor te lezen. Wat dacht u trouwens van de zeer uitgebreide collectie bladmuziek, cd’s en achtergrondinformatie over muziek?

Oplossing: samenwonen- en werken met SCOOP

Een zinkend schip wordt onze bibliotheek natuurlijk niet, er is hard gewerkt aan goede oplossingen om de gewenste bezuinigingen te kunnen uitvoeren. De collectie is daarbij zoveel mogelijk ontzien. De afgelopen periode stond volledig in het teken van de voorbereiding op het samenvoegen van twee culturele organisaties: de Zeeuwse Bibliotheek en onderzoeksinstituut SCOOP zijn gaan samenwonen.

Eensgezind

De tweede verdieping van het gebouw is, als resultaat van de recente, turbulente verbouwing, ingericht als kantoortuin. Heel wat nieuwe medewerkers trokken in het gebouw. De medewerkers van de Zeeuwse Bibliotheek èn die van SCOOP werken daar nu eensgezind samen. Ondersteunende diensten van beide organisaties, zoals het secretariaat en personeelszaken, zijn samengevoegd. De inmiddels afgeronde, omvangrijke integratie heeft allerlei nieuwe impulsen en plannen met bijbehorende uitdagingen tot gevolg, waarvan u, als trouwe klant in de toekomst zeker meer gaat horen.

Zeeuws Documentatie Centrum

U denkt nu ongetwijfeld: maar waar blijft het Zeeuws Documentatie Centrum? Dat huisde immers al vele jaren op die tweede verdieping. Gelukkig is daar een uitstekende oplossing voor gevonden. Na een herinrichting van de informatieve collectie op de eerste verdieping (een flinke operatie, waarbij de boeken tijdelijk werden opgeslagen zodat er nieuwe vloerbedekking kon worden gelegd) wordt er aan de westzijde van deze verdieping een ‘Kennispunt Zeeland’ ingericht. Een afdeling waar alles wat u nodig heeft op het gebied van de geschiedenis en toekomst van Zeeland aanwezig blijft, inclusief de benodigde hulp en assistentie van deskundige bibliothecarissen.

Keuze

Ook de afdeling aardrijkskunde en geschiedenis heeft daar een plek gevonden. Reisgidsen vindt u voortaan op de begane grond, evenals de collectie kookboeken en levenskunst. Het concept dat bij de herinrichting is gehanteerd, maakt dat u voortaan heel gemakkelijk een keuze kunt maken uit het brede aanbod van boeken en andere materialen dat u van de Zeeuwse Bibliotheek gewend bent.

Eigentijds

Een eigentijdse bibliotheek voor de echte boekenliefhebber en iedereen die op zoek is naar (digitale) informatie. Door het nieuwe ontwerp wordt u als klant geholpen eenvoudiger uw weg te vinden en gewezen op delen van de collectie waar u wellicht anders niet zo snel aan zou denken. Het gebruik van herkenbare en ook nieuwe elementen zorgt voor een bibliotheek die helemaal van ‘nu’ is.

Passie in een nieuwe fase

Bezuinigen leidt in dit geval tot een geheel nieuwe fase in het bestaan van de Zeeuwse Bibliotheek. Uiteraard met dezelfde of een nog betere dienstverlening, door enthousiaste en deskundige medewerkers, die allemaal net als u, een passie voor boeken en lezen hebben.

Anya Marinissen, bibliothecaris Zeeuwse Bibliotheek