Sinds 10 jaar zweeft er een geheimzinnige verzameling met grondwetten van her en der in het gebouw van de Zeeuwse Bibliotheek. Bij slechts weinigen echt bekend, bij velen vaag bekend en buiten de deur vrijwel onbekend. Een tijdlang was de collectie zelfs zoek. Dit was de concrete aanleiding voor mij om de zaak nu maar eens met voorrang aan te pakken. Het resultaat: de zaak is volledig ingewerkt en toegankelijk.
Bij het vertrek van mr. Gerrit van Dijk als vakreferent rechten 10 jaar geleden, hebben hij en PR functionaris Sip Beth een passend project gekozen. Het idee was om van zoveel mogelijk landen een gedrukte grondwet te verwerven. Zo mogelijk voorzien van een handtekening van het staatshoofd. Naar alle ambassades hebben zij toen een brief geschreven met het verzoek een dergelijke publicatie te mogen ontvangen. Toen de heer Van Dijk met pensioen ging, zijn de resultaten in de bibliotheek tentoongesteld. Sindsdien heeft het project stilgelegen.
Want wie zitten er tussen? Meteen valt de persoon van de literator Václav Havel op, destijds president van Tsjechië.
Hij heeft zelfs een Tsjechisch en een Engels exemplaar afzonderlijk laten inbinden en persoonlijk ondertekend. Ook bijzonder zijn Hosni Mubarak, de inmiddels afgetreden president van Egypte, Aleksandr Loekasjenko, nog steeds de autocratische president van Wit-Rusland en Mohammad Khatami, destijds de president van de islamitische republiek Iran. Daarnaast prijken ook presidenten van landen als Ierland, Pakistan en Hongarije.
Niet ieder land is een zelfstandige republiek met een eigen president. Een vijftal kleine staten in het Caraïbisch gebied reageerde op ons verzoek met een handtekening van hun gouverneur. Het zijn autonome eilanden of landstreken die een band met de vroegere koloniale mogendheid Groot-Brittannië hebben.
De monarchieën hebben uiterst terughoudend gereageerd. Alleen vorst Hans Adam II van Liechtenstein is op het verzoek van de Zeeuwse Bibliotheek ingegaan. Alle overige koninkrijken lieten weten, dat het bij hen niet gebruikelijk is zoiets aan hun majesteiten voor te leggen. Ik kan dat ook wel begrijpen. Koninklijke hofhoudingen zijn nog altijd hoog verheven, maar ook zeer discrete instellingen. Zij zien het als hun taak om hun vorstelijke families te beschermen.
Verder bekleedt een koning of koningin de positie van erfelijk staatshoofd. De persoon en de functie zijn voor het leven aan elkaar verbonden. Bij een president daarentegen is het gedaan, wanneer hij afgetreden is. We hebben dus ook geen handtekening van koningin Beatrix, maar wel een unieke facsimile van een koninklijk besluit dat zij ondertekend heeft.
In Groot-Brittannië wilde iemand ons voor de gek houden, en zette een handtekening van koningin Elizabeth II op een kopie van de Magna Carta. 
Via internet vond ik echter al gauw hoe de echte handtekening van Elizabeth eruit ziet:
Tientallen landen hebben ons geen handtekening, maar wel een grondwet toegestuurd. Sommige zijn fraai uitgevoerd in een mooi bandje, andere zijn niet meer dan vlekkige brochures. In het ergste geval komen ze niet verder dan een afdruk van internet.
Het is geen leesvoer om gezellig bij de haard te gaan zitten. Toch was ik wel geboeid om te zien wat landen als Soedan of Turkije over de vrijheid van godsdienst te zeggen hebben. Als taalkundige vind ik vooral de originele uitgaven geweldig. Veel landen dachten kennelijk: “Laten we de Engelse versie maar sturen, die kunnen ze tenminste lezen.” Ik geniet juist van uitgaven in het Chinees, het Lets of het Amhaars.
Het zijn niet alleen de speciaal toegestuurde wetteksten zelf die het belang van deze collectie uitmaken. Een flink aantal landen heeft geen ambassade in Nederland, maar wel in Brussel, vanwege de Europese Gemeenschap. Daarom hebben de heren Van Dijk en Beth juist ook de enveloppen bewaard. Dikwijls dragen die fraaie stempels en bijzondere postzegels. Van veel consulaten en presidentiële paleizen kwamen minzame brieven op mooi papier, voorzien van nationale symbolen of visitekaartjes. Diverse staten zagen meteen ook een gelegenheid om hun land toeristisch te promoten, door het toesturen van informatief materiaal. Voorbeelden zijn: Andorra, Israël en Zweden.
Als conservator ben ik eraan gewend om diep in het verleden te duiken. Geregeld vind ik in oude boeken handgeschreven aantekeningen van bekende of onbekende persoonlijkheden, die al heel lang overleden zijn. Hun handen zijn tot stof vergaan, maar wat ze opgeschreven hebben is er nog steeds. In dit geval ligt de actualiteit van de hedendaagse wereld als het ware op mijn bureau. Op de bladzijde die hier voor mij open ligt, hebben die persoonlijkheden hun hand laten rusten om hun naam op te schrijven.
Enthousiast geraakt, zouden Sip en ik best voorstanders zijn van een vervolg op dit project. De ambassades die een belofte gedaan hebben maar die nog niet nagekomen zijn, kunnen we nog eens een keer beleefd benaderen. We hebben immers inmiddels een aardige referentielijst met getekende exemplaren. Wie weet, kan dit anderen aanmoedigen om alsnog een exemplaar naar Middelburg te sturen. We denken er nog even over na, maar zien het wel zitten.
Het was niet eens zo vreselijk veel werk om deze aparte collectie te beschrijven. Van ieder land dat gereageerd heeft, wordt de correspondentie, al dan niet met gesigneerde grondwet, in een map bewaard. De mappen gaan in dozen en die staan in de kluis.
Via de catalogus zijn ze terug te vinden. Tik bijvoorbeeld gesigneerd president of gesigneerd gouverneur in en u krijgt alle exemplaren die persoonlijk ondertekend zijn. Het trefwoord Grondwetten (en als er daar geen van is, Staatsrecht) levert een aardig beeld op van de landen waar we iets van hebben.
U kunt ze de komende tijd zelf bekijken:
van 8 februari t/m 2 april liggen de topstukken uitgestald in de Schatkamervitrine op de eerste verdieping.
Marinus Bierens, Conservator Bijzondere Collecties
“Elke natie heeft het recht om zelf fouten te maken. Ook Zuid-Afrika.”
