Archief van maart 2014

Passiemuziek

maandag, 31 maart 2014

Binnenkort breken de Paasdagen weer aan en 2 weken voor Pasen begint de Passietijd. Deze tijd wordt gekenmerkt door het aantal Passionen dat uitgevoerd zal worden, zoals de beroemde Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach.

De muziekafdeling van de Zeeuwse Bibliotheek heeft hierop ingespeeld door de boekentafel Muziek in te richten met boeken, bladmuziek, cd’s en dvd’s  die betrekking hebben op de Passietijd.

Wat is een Passie

Een Passie is een verhaal, een toneelstuk, een muziekstuk of een beeldend kunstwerk dat het lijden van Jezus Christus als uitgangspunt heeft.

SMP-Harnoncourt-R4-4aWarner-3CD

De muzikale passie of passiemuziek heeft in de loop der eeuwen een grote ontwikkeling doorgemaakt. Oorspronkelijk werd de muziek eenstemmig gezongen. Rond de 10e eeuw werden de rollen van Christus, de verteller, het volk en anderen verdeeld over verschillende zangers en groepen zangers. Dit wordt koraalpassie of responsori genoemd. De gezongen tekst komt letterlijk overeen met één van de Evangelies.

Rond 1500 kwam de polyfone muziek. De passiemuziek werd hierop aangepast. Er kwamen harmonieën en meerstemmigheid bij, wat resulteerde in de motetpassie.

Later in de 17e en 18e eeuw schreven componisten als Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel en Georg Philipp Telemann in de vorm van een oratoriumpassie. In een oratorische passie wordt de letterlijke evangelietekst afgewisseld met teksten die het evangelieverhaal beschouwen.

Een volgende stap was de zgn. Brockes-Passie, een passie op teksten van de Hamburgse magistraat Brockes, waarbij de bijbelteksten herdicht zijn. Van de vele oratoria zijn Bachs Matthäus-Passion en Johannes-Passion de bekendste en meest gespeelde.

Selectie

De verschillende passievormen zoals hierboven geschetst zijn aanwezig in de Zeeuwse Bibliotheek en een selectie hieruit bevindt zich op de boekentafel bij binnenkomst.

0760623098326

Op een aantal werken zal ik wat nader ingaan:

Wat natuurlijk niet mag ontbreken zijn diverse uitvoeringen en uitgaven van de Matthäus-Passion en Johannes-Passion van Johann Sebastian Bach. De Matthäus-Passion vertelt het lijdens- en sterfverhaal van Jezus volgens het Evangelie volgens Matthäus. De Johannes-Passion is een oratorium met als onderwerp het lijden en sterven van Jezus volgens het Evangelie volgens Johannes. Voor de Matthäus-Passion zijn 2 orkesten en 2 koren nodig. Bij de Johannes-Passion volstaat een klein orkest en koor. Het zijn allebei prachtige werken en zeker de moeite waard om deze muziek te beluisteren of naar een uitvoering hiervan te gaan.

Wat verder interessant is zijn de uitgaven en uitvoeringen van de Matthäus-Passion van Heinrich Schütz. Hij schreef de Matthäus in 1666. Daarna werd het werk 200 jaar niet uitgevoerd. Pas in 1929 werd het werk weer gezongen op het tweede Heinrich Schütz Festival in Celle. De bezetting van dit werk is louter vocaal, dit in tegenstelling tot de passiewerken van Johann Sebastian Bach.

MP

Voor wie meer van de hedendaagse muziek houdt is het wellicht een aanrader om de Lukas-Passion van Krzysztof Penderecki te beluisteren. Deze passie gaat over het lijden en sterven van Jezus Christus volgens Lucas. Het is een oratorium in het Latijn en de premiere vond plaats op 30 maart 1966. Dit werk werd ondanks de avant-garde klanken meteen een succes vanwege de expressiviteit. Het wordt beschouwd als een zeer belangrijk werk van de hedendaagse muziek.

MP2

Kortom er is teveel om het allemaal te benoemen. Zoals ik al eerder heb vermeld zijn deze werken in diverse uitgaven en uitvoeringen te leen in de Zeeuwse Bibliotheek. Een selectie uit de passiemuziek ligt tot en met 19 april 2014 op de boekentafel Muziek. Daarnaast is er op de begane grond een zeer uitgebreide muziekcollectie waar u altijd van harte welkom bent!

Nog even een tip : binnenkort is te leen in de Zeeuwse Bibliotheek The Gospel according to the other Mary. Hierin wordt Jezus’ lijdensverhaal verteld door de ogen van Maria Magdalena.

Met dit werk bewijst Adams eens te meer dat het grootste verhaal van lijden en compassie uit de Westerse geschiedenis nog niets aan relevantie verloren heeft.

 

Rea Bensch, Domeinspecialist muziek

 

 

Tags: , , , , ,
Geplaatst in Algemeen, Collecties | Laat uw reactie achter »

Zielepieten gerestaureerd

maandag, 24 maart 2014

Door gelukkige omstandigheden zijn er begin dit jaar weer een paar oude boeken uit onze collectie oud bezit gerestaureerd. Dankzij gulle gevers konden wij drie exemplaren naar het atelier van Marijn de Valk in Nieuw- en Sint Joosland brengen. Verleden week zijn ze weer keurig en netjes teruggekomen. Vergeleken met het grote aantal boeken dat in de oorlog  hevig beschadigd geraakt is, lijkt het maar weinig. Toch voel ik meer voor “Alle beetjes helpen” dan voor “een druppel op een gloeiende plaat”. Want wat nu hersteld is, kan er weer eeuwen tegenaan. Een conservator denkt niet alleen maar aan het verleden, maar denkt juist ook vooruit!

Toch maar even naar het verleden om te kijken hoe het zo gekomen is. Op 21 juni van het afgelopen jaar hield de Zeeuwse Bibliotheek een open dag. Collega Jeanine Naerebout kwam met het idee om de aandacht weer eens te vestigen op het kapotte oud bezit. We hebben toen een paar droevig uitziende exemplaren neergelegd, met daarbij een vermelding van het bedrag dat nodig zou zijn om ze te laten restaureren. Wij kozen bewust voor wat kleinere exemplaren, omdat de kosten voor het herstel van grote boeken willekeurige bezoekers van de open dag wellicht zou afschrikken.

Een jaar of tien geleden hadden wij een grote actie ‘Adopteer een boek’. In beginsel bestaat die mogelijkheid nog steeds, alleen hebben we er al jaren geen bekendheid meer aan gegeven. Onze indruk is, dat het daarin geïnteresseerde publiek destijds al bereikt is, en dat je niet snel meer mensen kunt aansporen tot het betalen van flinke bedragen. Ook het tijdsgewricht speelt daarin een rol, in die zin dat er zowel bij bedrijven als bij particulieren minder geld in omloop is. Misschien hadden wij twintig jaar geleden nog wel een paar grote bedrijven in het Sloegebied kunnen benaderen voor sponsoring, maar die kans is nu helemaal verkeken.

Wij zochten nog naar een pakkende titel voor deze nieuwe actie, en de boekrestaurateur kwam op het idee van ‘Zielepieten’. Enigszins omstreden, dat geef ik toe, maar we hoopten dat het bezoekers van de open dag wel zou aanspreken. Tegelijkertijd hebben we een en ander op de website gezet.

De aanvankelijke respons was minimaal. We hebben de vitrines nog een paar weken laten staan. Toen kregen we bericht van een echtpaar uit Zuidhorn, provincie Groningen, dat ze graag een zielepiet wilden laten restaureren. Zij bleken lid te zijn van de Stichting Vrienden van de Zeeuwse Bibliotheek. Sterker nog, enkele maanden later hielden zij hun huwelijksjubileum, en verzochten de gasten als cadeau om bij te dragen aan de restauratie van een boek uit de Zeeuwse Bibliotheek. In diezelfde periode benaderde de Christelijke Scholengemeenschap Walcheren (CSW) mij met de vraag of ze een boek konden laten restaureren. Ze wilden wel graag dat het inhoudelijk een band met het onderwijs had.

zielepiet2

Vóór de restauratie

Alle drie de boeken lagen uit elkaar: de originele 17e of 18e-eeuwse band losgescheurd, losliggende pagina’s. Hier noem ik u enkele conserverende handelingen die het atelier verricht heeft: “droogreinigen van de band en het boekblok met een smoke-sponge, zachte kwast en museumstofzuiger; overlijmen van de rug met stijfsel en Tyvec (soft structure); weer vastzetten van de losse bindingen volgens de ‘methode Middleton’ met behulp van een strook aerolinnen”. Ook als u deze termen niet kent, moet u wel onder de indruk raken van het hoogstaande ambachtelijke handwerk dat Marijn de Valk en haar collega’s verrichten.

Zielepiet 2

Na de restauratie

De welwillende gevers ontvangen een certificaat, waarin de Zeeuwse Bibliotheek hen haar dank betuigt voor de financiële steun aan de Stichting Vrienden. Het geschonken bedrag is overigens aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Tevens komt er een inlegvel in het boek zelf, waarop de namen van de sponsoren vermeld worden.

De actie ‘Zielepieten’ loopt door en is te vinden op de website. Wij hebben al wat losse giften ontvangen, zowel van particulieren als van het nieuwe Veilinghuis Korendijk (dependance van het Zeeuws Veilinghuis). Deze worden gebruikt als startkapitaal om het volgende geïllustreerde boek te laten restaureren: “Beschrivinge van out Bataviën met de antiquiteyten vandien / Petrus Sciverius, 1636”. We hopen natuurlijk dat er een gestage stroom van boekrestauratie op gang komt, teneinde het in Zeeland aanwezige erfgoed te bewaren voor de toekomst.

Marinus Bierens, conservator bijzondere collecties

 

Tags: , , , , ,
Geplaatst in Collecties, Erfgoed | 1 Reactie »

Lies, damned lies and statistics

zaterdag, 22 maart 2014

Op donderdagavond 20 maart vond er wederom een KennisCafé plaats in het Leescafé van de Zeeuwse Bibliotheek. De titel van het café luidde “Lies, damned lies and statistics”. Statistiek dus, een vakgebied wat weinig “sexy” lijkt en dat redelijk vaak negatief in het nieuws is.

De gasten deze avond waren Nel Verhoeven (professor statistiek bij het UCR en onderzoekster), Ger Rijkers (departementsleider en professor op het UCR), en Joop Maas (senior adviseur bij BOOM communicatie). De muziek werd verzorgt door Geert van Oorschot, die met veel enthousiasme aan het spelen was.

Nel Verhoeven kreeg als eerste het woord, om de leek het één en ander te vertellen over statistiek. Wat Verhoeven zo mooi vindt aan statistiek is dat je er altijd je nieuwsgierigheid mee kan bevredigen. Veel mensen vinden het echter een immens moeilijk vak, en mevrouw Verhoeven moet dus ook vaak verhalen aanhoren over hoe men “statistiek nooit heeft begrepen”.

KennisCaféStatistiek

Wat statistiek zo moeilijk maakt zijn de vaak lange formules, die vroeger droog werden voorgeschoteld en maar uit het hoofd geleerd moesten worden. Dus, om statistiek behapbaar te maken moeten de lange formules per stukje worden uitgelegd, zodat de formule niet een ding wordt om te onthouden, maar echt wordt begrepen. Dit is dan ook wat Nel Verhoeven doet in haar lessen op het University College Roosevelt.

Statistiek wordt ontzettend veel gebruikt, en we komen het dus vaak tegen in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld onderzoek gedaan door overheidsinstanties, de media die rapporteren over onderzoek (hier later meer over) en ga zo maar door. Bij al deze statistische onderzoeken is het belangrijk om op verschillende dingen te letten; bijvoorbeeld de methode van steekproef trekken. Zo gebruiken veel instanties panels/panelleden. Dit is een probleem omdat het vaak een specifieke groep is, dus moeilijk voor het generaliseren van de onderzoeksresultaten. Ook worden er vaak “willekeurige” mensen op straat aangesproken om mee te doen aan een onderzoek. Echter is dit vaak niet willekeurig, omdat de onderzoekers zich vaak comfortabeler voelen om op de één af te stappen, dan op de ander. Dit hoeft echt niet altijd bewust te zijn, ook onbewuste keuzes beïnvloeden de willekeur van de benaderde mensen.

Dat je op moet passen met statistische onderzoeken of de berichtgeving daarvan, bleek ook uit een voorbeeld dat werd genoemd deze avond. Zo las Nel Verhoeven ooit over een onderzoek waaruit de schijnbare conclusie was dat de kans op borstkanker pér glas wijn per dag met 5% zou stijgen. Mevrouw Verhoeven zag de leuke avondjes al aan haar neus voorbij gaan, en dus zocht ze het originele onderzoek op. Wat bleek? Per wijnglas zou er 0.5% kans op borstkanker bijkomen, bovenop de al bestaande kans op borstkanker die werd beïnvloed door een groot aantal andere factoren. Nel Verhoeven is dus maar gewoon wijn blijven drinken, gezien de bijgekomen kans zo verwaarloosbaar klein was.

Ook professor Ger Rijkers zegt voorzichtig te zijn met de informatie die je krijgt. De heer Rijkers zit zelf meer in de chemie en biologie, waar statistiek ook veel voor wordt gebruikt “statistiek van de kleine getallen”. Hij citeert een professor die zijn colleges altijd begint met “de helft van wat ik jullie ga vertellen is waar, ik weet alleen niet welke helft”. Er worden verschillende voorbeelden gegeven van statistiek in DNA onderzoek. Bijvoorbeeld de vraag van een moeder die een kindje kreeg met een ernstige en zeldzame longziekte, hoe groot de kans was dat het volgende kindje de ziekte ook zou krijgen. Nu bleek bij deze mevrouw dat haar wettelijke echtgenoot niet de vader van het kind kon zijn, omdat zijn genetisch materiaal niet overeen kwam; in dit geval was het dus 100% zeker dat het volgende kindje de longziekte niet zou krijgen, mits ze het kindje kreeg met haar wettelijke echtgenoot. Toch is het vaak zo dat er nagenoeg geen zekerheid bestaat bij vragen als deze. Zelfs al is de kans 25% op een aandoening en 75% kans op een gezond kindje, dan nog is de kans heel erg groot dat het kindje de aandoening krijgt.

Het blijkt dus dat het lezen en interpreteren van statistisch onderzoek om de nodige voorzichtigheid vraagt. Joop Maas bracht hier nog een andere dimensie in; het is zijn taak om de gegevens, uitslagen en conclusies over te brengen naar het grotere publiek. Hierbij komen vaak belangen kijken van de overheid of andere (vaak commerciële) opdrachtgevers. Zo moet Joop Maas nadenken over vragen als ‘wat gaan we vertellen’,  ‘hoe gaan we dat doen’ en ‘wat laten we weg, waar leggen we het accent’? Daar zit natuurlijk ook een stuk moraal in, wat is verantwoord en wat niet meer? Nu is het zeker niet altijd negatief om over deze vragen na te denken, maar het is wel belangrijk om in uw achterhoofd te houden bij het lezen over statistische onderzoeken. Dit is bijvoorbeeld ook erg belangrijk in reclames die gebruik maken van statistische uitkomsten, zoals “als beste getest!” Dit zegt eigenlijk helemaal niets over de kwaliteit van het product, en het is dus niet verkeerd om vraagtekens te zetten bij zulk soort reclameleuzen.

Ook kwamen kwesties als de ING en de AH bonuskaart aan bod. De heer Maas snapt niet zo goed waarom mensen het lastig vinden als een bank winst wil gaan maken uit de waardevolle informatie die ze hebben, als de bank belooft het vetorecht altijd bij de klant te houden (als klant kunt u dus bepalen wat er met uw gegevens gaat gebeuren). Is het namelijk niet bijna onze dagelijkse bezigheid geworden om informatie over onszelf prijs te geven, bijvoorbeeld bij de AH bonuskaart, Facebook, Twitter en dergelijke. We zijn maar weinig bezig met de privacy die we daarvoor opgeven. Een belangrijke motivatie voor het prijsgeven van persoonlijke informatie is wat men er voor terug kan krijgen. Bij de AH bonuskaart is het zo dat er kortingen worden gegeven in ruil voor gegevens. De ING heeft deze mogelijke voordelen te weinig benadrukt, waardoor er verontwaardiging is ontstaan, aldus de heer Maas. De professoren zeggen hier ook mee te maken te hebben in onderzoeken; het is voor onderzoekers verboden om welke informatie dan ook commercieel te gebruiken. Hier moeten ze veel moeite doen in het anonimiseren van de gegevens. Toch zeggen zij ook dat we eigenlijk al zo veel persoonlijke gegevens prijs geven, dat het nauwelijks verschil zou maken.

Als laatste werd er gesproken over het slechte beeld wat mensen hebben over statistiek. De gasten waren het ermee eens dat de media een grote rol spelen in dit slechte beeld. In onderzoeken wordt er geprobeerd fraude zo moeilijk mogelijk te maken; waar een onderzoek eerst alleen werd gelezen als het af was, voordat het gepubliceerd werd, is het nu zo dat onderzoekers een plan moeten inleveren om überhaupt kans te maken op publicatie. Ook moeten zij hun onderzoeksmethoden verantwoorden.

Al met al was het dus een interessante avond, met veel inzichten en achtergronden over statistiek, en wat het nou zo moeilijk maakt. Het advies blijft: wees altijd kritisch op wat u leest.

Tessa van Hoorn, UCR

 

Tags: , , ,
Geplaatst in Algemeen | Laat uw reactie achter »

Koppermaandag

donderdag, 13 maart 2014

Elk jaar wordt de Zeeuwse Bibliotheek in januari door diverse drukkers in het land verrast met een Koppermaandaggeschenk. Dit jaar trok vooral het miniatuurboekje van De Althaea Pers van Jos Swiers uit Den Haag de aandacht. En écht niet alleen omdat het een Zeeuws tintje heeft!

Wat betekent Koppermaandag eigenlijk? Een bijzondere maandag? Het lijkt wel op ‘Pinkerster-drie’, de extra derde Pinksterdag, zoals dat in Zeeland en met name op Walcheren bekend is. En wat is er zo bijzonder aan het boekje van De Althaea Pers?

koppermaandaggeschenk

Foto: Koppermaandaggeschenk van De Althaea Pers.

Koppermaandag

Koppermaandag heeft te maken met een traditie die terug gaat tot de late Middeleeuwen. Bedoeld wordt de eerste maandag na Driekoningen. Op die maandag houden ambachtslieden, verenigd in de gilden, een feestdag. Dan worden de gildebrieven en de privileges voorgelezen en vervolgens trekken de gildeleden de stad in om geld in te zamelen dat in de avond wordt verbrast. Een andere naam voor verbrassen of feestvieren is kopperen. Het  woord ‘kop’ staat voor ‘beker’. Na de opheffing van de gilden blijft deze gewoonte bestaan bij de werklieden in de drukkerswereld.

De knechten en gezellen van de boekdrukkers doen nog iets extra’s. Zij drukken voor die dag een speciale prent als proeve van vakbekwaamheid. Deze prent, vaak een gelukwens, wordt op koppermaandag aan de meesterdrukkers of de eigenaar van de drukkerij overhandigd. De drukwerken worden die dag ook verkocht en van de opbrengst wordt feest gevierd.

Drukker Jos Swiers schrijft: “Toen het handmatig drukken werd opgevolgd door de grootschalige mechanische en latere geautomatiseerde en digitale productieprocessen, raakte dit gebruik snel uit de mode. In de wereld van de marginale en ambachtelijke thuisdrukkers heeft het echter in de tweede helft van de twintigste eeuw een nieuw leven gekregen. De Althaea Pers houdt deze traditie mede in stand door jaarlijks op koppermaandag een uitgave te laten verschijnen. Die uitgave betreft altijd een onderwerp dat direct of indirect verband houdt met de boek-, drukkers- of papierwereld.” Daarom heeft de Zeeuwse Bibliotheek ook dit jaar weer een prachtig geschenk gekregen. Swiers drukte zijn geschenk op 13 januari 2014: Koppermaandag.

“Harmonie en Vriendschap” in Middelburg

Het kleine Koppermaandaggeschenk, een boekje van 4,0 x 5,5 cm, van De Althaea Pers bevat de tekst van ‘Het Drukkerslied’. En nu komt de Zeeuwse link: dit lied is door leden van de Typografische Vereeniging “Harmonie en Vriendschap” uit Middelburg in 1854 gemaakt voor hun jaarlijkse feestelijke bijeenkomst.

De Middelburgse vereniging is opgericht in 1847. In de collectie van de Zeeuwse Bibliotheek is ook een gedenkboekje aanwezig dat is uitgegeven bij het vijftigjarig bestaan in 1897). Daarin wordt de geschiedenis van de vereniging verhaald: ”Op een’ Zondag morgen in de Lente van het jaar 1947 stapten eenige vrienden, beoefenaren der typografie, reeds vroegtijdig een der stadspoorten uit, tot het doen van eene wandeling door Walchersche heerlijke dreven […]”. De namen van de eerste leden en die van 1897 staan erbij vermeld.

De typografen vieren hun eerste Koppermaandagfeest op maandag 8 januari 1849 in de Schuttershofzaal. Maar de rest van het jaar zijn ook er gezellige bijeenkomsten met zang, voordrachten en later zelfs toneelvoorstellingen. Elk jaar maken ze een uitstapje, dat ze zelf een ‘landtogt’ noemen.

In de beginjaren wandelt het gezelschap, vaak al om vijf uur ’s morgens, richting Domburg. Later trekken ze naar Tholen, Bergen op Zoom of Gent of naar de collega-typografen in Goes. Daar zetelt de typografenvereniging “Laurens Coster”.

In 1864 worden alle liederen die de leden hebben vervaardigd, uitgegeven in een feestbundel ‘Feestzang-bundel, merendeels vervaardigd door de leden der Typografische Vereeniging “Harmonie en Vriendschap” te Middelburg, uitgegeven ten voordele van hun ziekenfonds’. Het werk is uitgegeven door de Gebroeders Milborn.

feestzangbundel

Foto: titelblad Feestzangbundel

Het blijkt dat de bundel vooral is uitgegeven om geld in te zamelen voor de ondersteuning van de zieke leden. In 1879 wordt, met hetzelfde doel, een tweede feest-zangbundel uitgegeven bij J.C. & W. Altorffer.

Drukker Jos Swiers bezit zelf een opmerkelijk boek waarin beide liederenbundels bijeengebonden zijn in een fraaie band met op de voorplat, in een opdruk van goud, de naam van Gilles Johannes Spierens (1868-1923), boekbinder in Middelburg. Op de foto staat – linksonder – zijn naam.

spierens

De onderwerpen van de liederen in de feestbundels geven een indruk van wat de leden bezig houdt: het werk, odes aan de drukkunst, de jaarlijkse landtochten, het koppermaandagfeest, vriendschap, volksliederen,  tafelzangen, ochtend-, avond- en morgenzangen en afscheidsliederen. Het zijn vooral vrolijke liedjes.

Het Drukkerslied

drukkerslied

Foto: Lied no. 33. Het Drukkerslied in de feestbundel van “Harmonie en Vriendschap”.

Het Drukkerslied, dat opgenomen is in het Koppermaandaggeschenk van De Althaea Pers, is afgedrukt in de eerste feestbundel van “Harmonie en Vriendschap”. De wijs waarop het lied moet worden gezongen is als volgt:

‘Al is ons Prinsje nog zo klein, hoezee!’. Ik moet eerlijk zeggen dat ik de wijs niet ken, maar daar hebben de Middelburgse typografen geen last van gehad.

Zij zingen:

Hier staat de zetter aan de kast, hij zet,

Een drukker daar die vormen wascht, zeer net,

De jongen hier die zet pastei

Op een galei, op een galei,

Ha, ha, ha, ha, ha, ha! (bis)

 

De doek gewreven, goed en knap, dat ’s regt,

De baas komt met ’n proef aan den trap en zegt:

Hier nog een e en daar ’t woord haar,

Dan is het klaar, dan is het klaar,

Ha, ha, enz.

 

Pas aan het eind, er zijn 10 coupletten, komt een verwijzing naar het feest:

Maar nu geeft men van ’t landtogtfeest bewijs,

Ach! Meester wees maar niet bevreesd, want Thijs,

Hij weet zijn maat van flesch en glas,

Zoo juist van pas, zoo juist van pas,

Ha, ha, enz.

 

Lang leven dan elke drukkersbaas, gerust,

Om ’t even ook van Jan en Piet, met lust,

Wij drinken hun gezondheid toe,

Zeer blij te moè,

Ha, ha, enz.

Voor de liefhebbers van bibliofiele drukwerk: de tekst van het Koppermaandaggeschenkje is opgemaakt in de 4 pts Angsana New en afgedrukt op 90 grams Conqueror crème. De band is opgebouwd uit 220 grams Liberty zwart en 100 grams sierpapier.

 

schatkamervitrine

Foto: De tentoonstellingsvitrine op de eerste verdieping van de Zeeuwse Bibliotheek.

Het kleine Koppermaandagboekje en de feestzangbundels van “Harmonie en Vriendschap” zijn te zien in de tentoonstellingsvitrine op de eerste verdieping van de Zeeuwse Bibliotheek. Nee, de ‘kop’ staat er niet bij, maar het lezen van de liederen nodigt wel uit tot feesten!

Liesbeth van der Geest, conservator bijzondere collecties / Zeelandcollectie.

 

*Meer informatie over het Drukkerslied op de website van De Althaea Pers.

 

Tags: , , , , , , , , ,
Geplaatst in Algemeen, Collecties | 2 Reacties »

Zeeland en de Eerste Wereldoorlog

maandag, 3 maart 2014

Op het moment dat minister Plasterk van Binnenlandse Zaken dreigt de constitutie die het provinciale verband dat Nederland heet door een steek van het bureaucratische zwaard om zeep te helpen, viert de provincie Zeeland geheel ten onrechte haar 200-jarig bestaan.

De provincie als autonoom bestuur bestaat immers al sinds 1574 en als we het grafelijke bestuur bekijken al sinds de 13de eeuw. De Rijksoverheid vond het echter nodig het oranjeblazoen na de inauguratie van Willem IV (die om zijn foute voorgangers niet in herinnering te brengen niet zo mag heten) op te poetsen en kwam met dit lumineuze idee. Eerder al had ik het over de grabbelton die geschiedenis heet en ook in dit geval wordt er dankbaar gebruik gemaakt om zaken naar eigen hand te zetten, want politiek en geschiedenis is een dodelijke combinatie. Als je dit soort blije, door de rijksoverheid geïnitieerde sites ziet, bekruipt mij in ieder geval het gevoel dat de zogenaamde democratische staten die de vrijhandel hoog in het vaandel voeren wel heel erg graag leentjebuur spelen bij de propaganda ministeries van de oude Sovjet-Unie.

De Grote Oorlog

Wat elke Zeeuw echter hoort te weten, is dat het allesbehalve vanzelfsprekend is dat Zeeland in zijn huidige vorm nu nog bestaat. Honderd jaar geleden zat het kleine Nederland ingeklemd tussen oorlogvoerende grootmachten en lag Zeeland pal naast de frontlinie. Niet alleen nu, maar ook honderd jaar geleden moest voor het behoud van de provincie gestreden worden. De Belgen vonden namelijk dat Nederland zich door zijn neutraliteit tijdens de oorlog  pro-Duits had gedragen en wilde compensatie voor de oorlogsschade in de vorm van de annexatie van Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen. Dit was uiteraard een even ridicule als hypocriete drogreden om de Limburgse steenkolenmijnen de toegang tot Antwerpen in handen te krijgen. De Zeeuws-Vlamingen reageerden dan ook als door een wesp gestoken. J.N. Pattist vond dat het gebied van Hulst tot Cadzand deel van Nederland moest blijven uitmaken en componeerde al in 1917 samen met J. Vreeken de tekst en muziek van het Zeeuws-Vlaamse volkslied. Protestbewegingen van meisjes gestoken in klederdracht togen naar Den Haag en uiteindelijk leverde die actie ook ons Zeeuws Volkslied op, dat in 1919 door hoofdonderwijzer D. A. Poldermans uit ’s-Gravenpolder werd geschreven en van muziek werd voorzien door Jan Morks.

 

11375

[Zeeuws Volkslied, Affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 11375]

Eigenlijk heb ik het nu nog slechts gehad over de kleinste rimpeling die de Eerste Wereldoorlog in de provinciale vijver veroorzaakte. Vanaf  augustus 1914 had Zeeland namelijk behoorlijk wat te stellen met alle oorlogsproblematiek. Wie ’s avonds op de duinen van Walcheren stond, kon de kanonnen aan het front in België horen bulderen en de horizon rood zien oplichten van het vuur. Bij vergissingsbombardementen op Goes en Zierikzee  in 1917 waren doden te betreuren. Diverse vliegtuigen en schepen werden in beslag genomen, Duitse en geallieerde militairen geïnterneerd, honderden slachtoffers vielen langs de geëlektrificeerde grensafzetting, een miljoen vluchtelingen staken de grens over en tot na de oorlog waren bepaalde producten in Nederland alleen op de bon verkrijgbaar. Over dit alles wordt in Zeeland zelf veel voor het voetlicht gebracht, dat ik hier graag op een rijtje zet.

TE000088

[Prent met Belgische vluchtelingen in 1914, Tekeningen en prenten, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 88]

Boeken en collecties

Lopend door de Drvkkery bent u de stapels boeken over de Eerste Wereldoorlog ongetwijfeld tegengekomen, op de website geeft een zoekactie zelfs 191 resultaten. Voor wat betreft Zeeland zelf moet de geïnteresseerde nog even geduld hebben voordat het oorlogsgeweld in de boekhandel losbarst. Het was niet voor september 1914 dat de oorlog namelijk naar Zeeland kwam, dus voor die tijd -anno 2014- zullen we ons tevreden moeten stellen met wat er nu al te krijgen is in uw eigen Zeeuwse Bibliotheek.

John Keegans’, De Eerste Wereldoorlog 1914-1918 , dat al in 1998 verscheen, is een standaardwerk. Van Lyn MacDonald, verscheen een reeks boeken die de jaren 1914, 1915, 1916, en 1917 beslaan en waar telkens een gebeurtenis of beroemde slag centraal staat in het grotere thema. De Nederlanders zijn natuurlijk vooral benieuwd naar wat er hier in Zeeland zoal gebeurde. Alweer enige jaren geleden werd een groot project onder de titel De Grote Oorlog. Kroniek 1914-1918 gestart waarin in een twintigtal volumedelen een veelvoud aan artikelen over Nederland en de Eerste Wereldoorlog verscheen. Recent verscheen over de grensafscheiding tussen Zeeuws-Vlaanderen en Belgisch Vlaanderen van de hand van Alex Vanneste de doodendraad. In 2001 al werd met Plotseling een vreselijke knal door Hans van Lith aandacht besteed aan de verwoestingen die de oorlog ook in Nederland bracht. Bovenal is daar  natuurlijk de alom geprezen roman Meester Mitraillette van Jan Vantoortelboom die zowel door Omroep Zeeland als in DWDD werd besproken.

Wie na zoveel oorlogsgeschiedenis en romans zelf onderzoek wil gaan doen, bieden de Zeeuwse Bibliotheek en het Zeeuws Archief genoeg materiaal om in te speuren. Zo heeft de bibliotheek een collectie oorlogsdocumentatie van oud-burgemeester Dumon Tak en de collectie G.J. Sprenger. Daarnaast is er de documentatie van H.J.G. Hartman, destijds griffier van de Staten en belast met de opvang van de Belgische vluchtelingen.

afbeelding Een in scene gezet slachtoffer van de dodendraad

Middelburgsche Courant, 13 september 1918: Een in scene gezet slachtoffer van de dodendraad

Websites

Voor wie de gang naar de Kousteensedijk of het Hofplein allemaal te ver is, blijft er genoeg over om lui vanuit de bureaustoel of onderuitgezakt op de bank met de pad door de poppy-fields te surfen.

Binnenkort is er een landelijke lancering over de Eerste Wereldoorlog in Nederland via Europeana 1914-1918. Zoals de sitenaam al doet vermoeden een Europees initiatief. En ja, wie op de internetadressen van Duitsland, Engeland, België en Frankrijk zoekt, vindt op diezelfde site info over die landen, waarbij opvalt dat steeds dezelfde foto van twee zussen met grote vlinderstrikken terugkeert op de homepage. Voor de landelijke activiteiten is er ook een Nederlandse site ingericht, waar je per provincie kunt zien wat waar te doen is. De Zeeuwse geschiedenis kun je vinden op het themaveld Eerste Wereldoorlog van Geschiedenis Zeeland. Natuurlijk kun je ook naar Zeeuwse Ankers gaan, maar waarom zou je? Alles wat daar te vinden is over bombardementen en dodendraad kom je ook al tegen op eerstgenoemde site.

Informatief is het filmpje dat Omroep Zeeland alweer vier jaar geleden, op 10 juni 2010 uitzond in ‘de Zeeuw van Vlaanderen’ over smokkelpraktijken tijdens de oorlog en hoe je met vier houten latjes een stroomstoot van 2.000 Volt ontwijkt.

In de TV-uitzending van Omroep Zeeland over de Zeeuwse geschiedeniscanon wordt op dinsdag 23 september aandacht besteed aan venster 44: over de anti-annexatiebeweging in Zeeuws-Vlaanderen en Zeeland.

 

Afbeelding: Aanleg van de elektrische draad bij de grens van Eede, juli 1915

Aanleg van de elektrische draad bij de grens van Eede, juli 1915

Prent van Albert Hahn over de ‘dodendraad’ in de Notenkraker

Prent van Albert Hahn over de Dodendraad in de Notenkraker van 24 juli 1915

Activiteiten

Op 5 april organiseren het Zeeuws Archief en de Volksuniversiteit Zeeland de eendaagse cursus ‘Zeeland en de Eerste Wereldoorlog – Belgische vluchtelingen in de archieven’. Archivaris Toon Franken zal hier in woord en beeld het verhaal van de opvang van de Belgische vluchtelingen in Zeeland uit de doeken doen. Aanmelden voor deze cursus, die € 25 kost, kan via de Volksuniversiteit.

Ook de Dag van het Zeeuws Archief op 1 november is dit jaar gewijd aan de honderdjarige herdenking van de aanvang van de Eerste Wereldoorlog en de gevolgen daarvan in Zeeland.

In de week van 27 september t/m 4 oktober zal onder de titel ‘Grenzen aan de grenzeloze oorlog’ in Hulst een aantal activiteiten plaatsvinden. Op die 27ste september is er een opening van de herdenkingsweek in de Willibrordusbasiliek van Hulst en later die middag een lezing door professor Alex Vanneste, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen. Hij zal zich in zijn lezing vooral richten op de elektrische draad tussen Sas van Gent en de Schelde. Aan het eind van de middag wordt de tentoonstelling ‘Grenzen aan een grenzeloze oorlog’ geopend in museum ‘De Vier Ambachten’, die tot 4 november van 14.00 tot 17.00 te zien zal zijn. De tentoonstelling wordt opgebouwd als een kennismaking met de wereldoorlog. Aan bod komen de Dodendraad, de vluchtelingen, het leven aan weerszijden van de Rijksgrens, het smokkelen, de grenswacht, neergekomen en neergeschoten oorlogsvliegtuigen en de annexatieperikelen na afloop van de oorlog.

Op 1 oktober wordt in de Truffinozaal van de Blaauwe Hoeve in Hulst (Truffinoweg 2, Hulst) om 20.00 uur door Alphons Kerckhaert een presentatie over de Grote Oorlog gehouden. Tevens een voorbereiding op een excursie naar Ieper die zal plaatsvinden op zaterdag 4 oktober. Daarbij als een bezoek aan het museum ‘In Flanders Fields’ in de Lakenhal op het programma staan en een bezoek aan het Duitse en Geallieerde oorlogskerkhof.

 

58107

[Anti-annexatieprotest in Den Haag van Axelse meisjes, 3 juni 1919, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, foto 58107]

Het onderwerp is zelfs zo groot aangepakt dat er ook theatervoorstellingen te bezoeken zijn. Voor wie het spektakel War Horse van Joop van den Ende iets te vrolijk en niet passend vindt, is er een prima alternatief. Nog tot eind mei kan de voorstelling Buiten schot van Diederik van Vleuten worden bezocht, waarin de acteur een familiekroniek verbindt aan de geschiedenis van Nederland en de Grote Oorlog.

Wie na 2014 nog beweert dat hem of haar niet is opgevallen dat de Eerste Wereldoorlog dit jaar werd herdacht, moet wel in een grot verstoken van enig licht de tijd hebben verbeid.

Johan Francke, Informatiespecialist Zeeuwse Bibliotheek

Tags: , , , , ,
Geplaatst in Collecties, Erfgoed | Laat uw reactie achter »

Recente berichten

Recente reacties

Archieven

Categorieën